Көшедегі жануарға кім жауапты?

Кент тұрғындары көшеде жайылған ірі қаралардың жасыл желекке көмкерілген ағаш жапырақтарын жеп, елдің мазасын қашырғанына ренжулі. Қазақта обал-сауап деген бар, күні-түні көшенің көркін кіргізіп, тал егіп, еңбектенген жандарға осылай қиянат жасауға бола ма? «Мал баққанға бітеді» деген аталы сөздің парқына мән беріп, қолындағы ірі қараның жай-күйіне бас ауыртатын ағайын азайды. Мал асырай алмайтындар төрт түлігін осылай қаңғытып қоя беретін секілді.

Біздің бала кезімізде ата-әжелеріміз, үлкендер сиыр-бұзауын тоғайға айдап, кешке есік алдынан күтіп алушы еді. Ол дәстүр әлі де бар, бірақ қазір көбі қора сыртына шығарып, кешке дейін көше қаңғытып қояды. Кенттің қай көшесіне түссеңіз де көретін көрініс осы. Жасыл желекті жапыра күйсеп тұрған мүйізді ірі қараның адамнан үркер түрі жоқ. Көше көгерсін деп еккен көшеттен тұқыл да қалмайды. Қайран еңбек еш кеткенін көріп кім болса да ашуға мінері сөзсіз.
– Көше тұрғындары болып, бірлесіп көшет отырғызамыз, бірақ әп-сәтте қаңғыған мал жапырағын жеп, бұтағын сындырып кететінін қайтерсің. Кім болса да қорадағы малына ие болса қайтеді. Құрғырдың иесі кім екен? Өзінің иманы бар ма? – деп күйінген көпшіліктің пікірі әлеужеліде де қызу жүріп жатыр.
Былтыр кент әкімшілігіне түскен шағымдардың да көбі осы тектес болғанын кент әкімінің орынбасары Серік Сейдуәлиевтен естіп едік, биыл да бұл мәселе шешілмей тұр.

– Қараусыз жүрген төрт түлікке әкімшілік тарапынан айыппұл салу қарастырылады. Алайда сол шарадан айылын жинап жатқан жұрт жоқ. Иесіз жүрген көптеген сиырларда таңбаланған сырғалар жоғы да істі ушықтырады. Мал алмас бұрын, қора-қопсы, жем-шөбін қамдап, әлеуетіне сай бақса дейміз. Әзірге иелеріне ескерту беріп жатырмыз, айыппұл салу үшін мал қамап ұстайтын арнайы қора керек. Егер осы мәселе шешілсе, онда біз де іске көшеміз, – дейді ол.

Көлік тізгіндеген соң кез келген көшеден мүйізділердің күл-қоқыста жүргенін жиі көреміз. Тек сиыр малы емес, соңғы кездері жылқы жануарларын да аудан орталығынан байқайтын болдық. Ит пен мысықты айтпағанда. Жол бойы жосып жүрген осы төрт аяқтының сұрауы бар шығар. Мал иелерін тауып, осы сауалды қойғанымызда, жайылымдық жердің жоғын, мал падасы ұйымдастырылмайтынын алға тартады. Ашығын айтқанда, мал падасын ұйымдастыруда кемшін тұстар өте көп. Әр ірі қараға айына мың теңге көлемінде бағып беруге падашы да келісе бермейді. Мұның себебін бақташылар былай түсіндіреді. Ірі қара бағу азапты жұмыс. Жазда ыстыққа, қыста суыққа төзуге тура келеді. Мал ұйыққа, дарияға, орға түсіп кетсе, шығынын кім төлейді? Осынша тауқыметті еңбекке кем дегенде айына 4-5 мың теңге төленсе де бейнет ақталар еді.
Соңғы жылдары малға берілетін субсидия мен әлеуметтік көмек көлемінің артуы мал асыраушылардың қатарын арттырды. Кенттің өзінде 1000-нан аса мүйізді ірі қара ресми тіркелген. Әр үйде жоқ дегенде екі сиыр бар десек, бір көшеде 100-ден аса мал басына жайылым керек. Оның ішінде қолындағы малын ауласынан ұзатпай ебін тауып, ағарғанын айырып отырғандар да бар. Киелі Түркістан облысында мал ұстау мәдениеті адам қызығарлық. «Біреуге пайдаң тимесе тимесін, тек зияның тимесін» деген ұстанымға берік. Бір ғана мысал келтірсем, біреудің баптап отырған егініне ауыз салған малдың иесіне айтарлықтай шара көріледі. Егіншінің бір жылда табатын табысын өндіріп беретін болғандықтан төрт түлігін көзден таса етпейді. Бұл тұсын өзімізге үлгі етсек қайтеді?
Қысқасы, біздің ауданда жөн-жосықсыз жүрген жануарларға қандай шара бар? Бұл туралы аудандық полиция бөлім бастығының міндетін атқарушы Айбол Жолдасбаев қараусыз жүрген үй жануарла­рын қадағалау жұмыстарын күшейту керектігін айтты.

– Малдың қараусыз қалуы мал ұрлығын ұлғайтуға себеп. Сондықтан көше кезген кейбір үй жануарларын уақытша қамауға алу маңызды. Жыл басынан бері бірнеше аймақтан ірі қараларды құрықтап, иелерін тауып, ескерту жұмыстарын жүргіздік. Әрине, бұл көпшіліктің мал бағудағы мәдениетінің аса төмендігін меңзейді. Жергілікті әкімшілікпен бірлесе, ауқымды жұмыс атқаруды жоспарлап отырмыз, – дейді ол.

Сонымен, көше кезген үй жануар­ларына қандай мөлшерде айыппұл салынады? Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық кодексінің 408-бабы бойынша 3-тен 10 АЕК дейін айыппұл салынып, әкімшілік жауапкершілікке тартылатыны айқын көрсетілген. Жалпақ тілмен айтсақ, 8334 теңгеден бастап, 27780 теңге көлемінде айыппұл төлеуіңіз мүмкін.
Қоғамда қызу талқыға түсіп жатқан тақырыпқа байланысты жергілікті мәслихат депутаттары да кенттің көркеюіне басты кедергі болып тұрған жағдайға көп болып ықпалды шара қолдану керек дейді. Ауданның бас имамы Әбдіқалық Нәметов мал бағуда шариғи шаралар жөнінде насихат жүргізу қажеттігін меңзеді. Яғни, мал бағушылар малының әрекеті үшін де күнәға батуы ықтимал. Малға тыйым жасау да имандылықтан басталатынын жеткізді. Малдың обал-сауабына қалмау үшін бір уақ шариғатты тыңдап, көптің нағлетіне қалмаудың тура жолын таңдау маңызды. Әлде, мал баққан деген осы екен деп, жануарларды жүгенсіз қоя береміз бе?

Жайылымдық жер жоқ

Рас, жайылымның жайы қиын болып тұр. Бірақ бұл сиыр асырап, нәпақа табамын деген тұрғындарға сылтау емес. Біз қанша жанды білеміз, қорасында сиыр ұстап, сүтін пұлдаған, жылқысының саумалынан күн көргендер де еріккеннен үйде ұстамайды. Өзіңіз ойлаңыз, көшеде лас қоқыс жеп, кір суын ішкен малдан қандай өнім ішіп-жейміз? Жайылымдық жерге бай­ланысты аудандық жер қатынастары бөлімінің басшысы Әбілғазы Төлегеновті сөзге тарттық.

– Жаңақорған аумағында жайы­лымдық жер тапшы. Ал, бұрындары жайылым болған жерлер енді егістікке сұралуда. Кент былай тұрсын, ауылдық округтерде жайылымдық жер жетіспей жатыр. Бұл күрделі мәселе, бірақ дария маңына, тоғайларға мал жаюға болады, сондай-ақ Ордакент, Саяжай аумағында да жайылымдықтар бар, бірақ ол да жыл сайын тарыла түсуде. Негізінен үй жануарларын үй ауласында ұстау керек, бұрынғы кеңшілік заман жоқ, – деді бөлім басшысы.

Иә, шұрайлы жерлердің көбін қалта­лылар сатып алғаны рас. Оған дауымыз жоқ, оны да қайтарып алар уақыт келер. Жем-шөп қымбат, жайылым тарылды. Бірақ, мал ұстау ыңғайлы кәсіп болса онда неге үй ауласында ұстамасқа?

ТҮЙІН. Біз біреудің малына көз тігіп, барды өзекке теуіп, малының көбейгенін көре алмай жатқанымыз жоқ. Қазақтың бай болғанына қуанамыз, бірақ сәл жинақы болсақ абзал. Иә, қазақтың тыныс-тіршілігі осы төрт-түлікпен бай­ланысты, қазақты етсіз елестете ал­майсыз. Бірақ заман ағымы өзгерді, қазір сол төрт аяқтыларға субсидия алып немесе грантқа қойып, болмағанда 6 пайыздық несиеге рәсімдеу арқылы мемлекеттен қаржы табуға болады. Оны да алып жатырмыз, көше үшін, кент келбеті үшін тырысып жүрген әкімдікті де қостаймыз. Қарапайым халыққа зиян тигізбесек игі.

Әлібек ЖАРЫҚБАЕВ