Алтын кереге киесі
Әрбір халықты, ұлтты, ұлысты сақтап тұрған кие деген ұғым бар. Осы асыл ұғымды халықтың әрбір буыны өзінің қанында, жанында, сүйегінде сақтағанда кие жоғалмайды. Кие жоғалмаған жерде керегең мықты, намысың өрде, қадірің мен қасиетің төрде тұрады.
Түбі бір, түбірі ортақ, жапырағын кеңге жайған бір атаның баласы тіршілік кешкен Қожамберді батыр ауылындағы Жанболат қарияның шаңырағына бұрылдық. Жолбастаушымыз осы ауылдың әйелдер кеңесі төрайымы, алпысқа жетіп қалған Құрбанкүл апамыздың босағаға ене иіліп сәлем салғанын байқап қалдым. Өздеріне жақын ағайын боп келетін атаның табалдырығына тәу етіп енген келін әдебінің ишарасы бұл. Көңіл елжірейтін құбылыс.
Жанболат қарияның өмірден өткеніне жүз күндей болыпты, төргі бөлмедегі төсегінде шоқиып отырған кейуана Рауза апамызға көңіл қосымызды білдірдік.
Қарт анамен әңгімелесе келе өткен өмірінің қилы естеліктеріне қанықтық. Бұл отбасына алпысыншы жылдары келін болып түсіпті. Үйленгендеріне үш ай өткенде ері әскер қатарына алынады. Аталары колхозда жүгері звеноводы екен, үй іші болып егіндікте еңбек етеді. «Бүкіл шаруамызға қоса ауылдың маңындағы ұлкен арықтың басына қауын-қарбыз егіп, өкіметке өткізуге тиіс болдық. Қолымыз сәл қалт етсе балшық жұмбаздап кесек дайындаймыз. Атамыз «Балам әскерден келгенше үйді бітіріп қояйық» деп жар құлағы жастыққа тимеді. Үш жылда осы тамды жобаға келтірдік» деп сыры кетсе де сыны кетпеген кең сарайдай шаңырағына масаттана қарап қойды.
Баба қолының табы қалған қарашаңырақта бұл күнде төртінші ұрпақ өсіп-өніп жатыр. Барлығы да адал еңбекті пір тұтып, атакәсіпті жалғап келеді. Осыдан үш жыл бұрын қос қария – Жанболат пен Раузаның сексен жылдық мерейтойын өздерінен өрген ұрпағы – Махметжан, Нағима, Бакира, Забира, Ұлбала, Нәзира, Рахиманың кеу-кеулеуімен атап өтіпті.
Әкелері Жанболат жасынан шаруашылықта трактор айдады. Жүргізуші болды. Ал аналары қаракөл өңдейтін пунктінде жұмыс істеп еңбектің екпіндісі атаныпты. Озат еңбегімен танылған ауылдық кеңестің депутаты болып сайланыпты.
Әке жолын жалғаған қарашаңырақта отырған ұлдары Махметжан кеңестік кезеңде ПМК- 34 мекемесінде жүргізуші болған, трактор айдаған, кейін жеке кәсіпшілігін түзеп мал өсірді, егін екті. Қазірде омарташылықпен айналысып жүр екен.
Рауза апаның өз өміртарихына келетін болсақ, бүгінге аман жеткен бүтін әулеттің көзі десе де болатындай. Әкелері Қалмырза қиыншылық уақытта Өзбекстан жерін асқан, кейін заман түзеле келе елге ораламын деп жүргенінде қызылша індеті келіп, ер жетіп қалған ұлы мен қызы бар, соңынан құлдыраңдап ерген жауқазын бүлдіршіндері бар, он баласын жер қойнына тапсырыпты. Өзі де көз жұмған. Он екі баладан аман қалған бір ұл мен бір қызын құшақтап қалған жесір ананы ауылдан барған ағайындары елге көшіріп әкеледі. Әкеден қалған осы қос перзенті аналарына сүйеу болып, қыз тұрмысқа шығады, ал азамат ұлы сол жақта үйренген кәсібі түйе өсіріп, күнкөрістерін тіктейді. Мына Жайылмада отырған жалпы жұртқа «Түйекеш Қалжан» деген есіммен белгілі көкеміз осы кісі екен, қазірде екі ұлы Жарқын мен Болат бірі Жайылма ауылында, бірі Сүттіқұдық ауылында жанұясымен түгел тізе қосып, атакәсібін одан әрі дөңгелетіп, аудан көлемін ағарғанмен қамтамасыз етіп отыр.
***
Еңбектің көзін тапқан бақыттың өзін табады деген рас.
Оған Рауза анамыздың мына бір сөзін мысал етейік. Бұл кісінің ісмерлік қасиеті- жүнді иіріп, кілем, алаша тоқитын өнерлілігі өзіне құт болып, қыздарын да үйретуден жалықпапты. Бірде Тараз қаласында тұратын Бакира қыздарының үйіне келген қонақтың наазары еденде жатқан қолдан тоқылған алашаға ерекше ауып, кім тоқығанын сұрайды. «Менің анам» дейді Бакира. Өзінің де дәл осылай тоқи алатынын айтады. Бакираға қолқа салған кәсіпкер азамат фабрика ашуға маман іздеп жүр екен. Бакираны тәлімгерлік қызметке шақырады. Қазақтың тақыр және түкті кілемі, тұскиіз, алаша тоқу өнеріне баулыған Бакираның шәкірттері аз уақытта бренд қалыптастырып фирманың атын шығарады. Осы Рауза апамыз Таразға бір барғанында кәсіп иесі арнайы келіп алғысын айтады. «Сіздің қызыңыздың төл өнерді тірілткен тәжірибесінің арқасында өндірісіміз ілгерілеп, табысымыз артты» деп өзіндік өнер нақышын қалыптастырған ісмерліктің түп негізінде жатқан қарапайым қазақ әйелінің еңбегіне арнайы алғысын айтыпты.
Ал бұл кісіге кілем тоқу өнерінің қыр-сырын енесі Зөкен әже үйреткен екен. Жайнатып өрнек салған қазақтың қалы кілемін ұстап тұрған Рауза апаның суретін «Қазақстан әйелдері» журналының сыртқы мұқабасына шығартыпты.
Міне, талайға мойындатып, атыңды алысқа танытатын еңбектің құдіреті деген осы.
Үлкен аталары Қарынбайұлы Айтбай соғыс ардагері, қарапайым еңбектің қадірін биік бағалап өткен кісі. Бау-шарбағының бойына тәрбиенің қайнарын сіңіре білген Зухра әжеміз (көпшілік Зөкен деп атап кеткен) хисса-дастандарды жатқа білген, оны немерелерінің құлағына сіңіріп өсірген көзі ашық, көкірегі ояу кісі болыпты. Осынау үлкен әжелерінің ертегісін тыңдап өскен шөбересі, аудан әкімдігінде жетекші маман қызметін атқарған, бүгінде Сунақата ауылдық округі әкімдігінің бас маманы Ерсұлтан Жанболат былай дейді: «Жеті жасыма дейін үлкен әжемнің тәрбиесін алдым. Ол кісінің ұзақты күн хисса-дастандардан айтқан жыр жолдары жадымда өшпестей жатталып қалды. Кейде қалам тербеп, жыр жазғым келетіні, толғатып отырып дәптерді толтырып тастайтын шабыт буын сол кісінің бойынан ауысқан қасиет көремін.
Негізі, біздің әулетіміз атадан балаға қарапайым кәсіпті қадір тұтып, маңдай тер мен еңбегіне арқа сүйеген атакәсіпке адалдық танытып келеді. Ішінде қағаз ұстап, қаламсап ұшымен нан тапқаны мен болдым-ау. Сосын інім Дастан аудандық ауруханада мейіргер. Бауырым Рүстем жеке кәсіпкерлікпен айналысады. Ата-анамыздан алтаумыз. Біздің бәріміздің есімімізді қойған әжеміз екен, ат таңдағанда өзі оқыған хисса-дастандардан ала берген-ау. Қыз апамызға Нұрила деп Домалақ ананың есімін таңдаса, Ерсұлтан, Рүстем, Дастан сынды аттарды да ауыз әдебиетінен алып отыр.
Әкемнің күйшілік өнері бар. Мен де домбыра тартамын. Ұлым Бексұлтан домбыра тартудан сайыста жүлдегер атанып жүр» дейді ол.
Қарынбаевтар әулеті бұдан бұрын облыстық «Мерейлі отбасы» байқауына қатысып, жүлделі екінші орын алғанын ұмыта қойған жоқпыз.
Қазір қарашаңырақта Рауза әжеміз өз келіні Бекзат пен немере келіні Перизаттың күтім-бағымын бірдей көріп отыр. Қос келіні де медик. Апаның қолындағы ұлы Махметжан біз барған күні тұлпарын іздеп тоғайға кеткен екен. Тұлпар демекші, бұл әулеттен тараған қай-қайсысы болсын ат баптап, тазы ерткен саятшылыққа жаны жақын. Әкімдікте қызмет істейді, ақ үйден кіріп шығады деген Ерсұлтанның өзі де жұмыстан келген соң тұлпарының жалын сипап желдіртіп бір шауып келмесе көңілі көншімейтінін айтты. Онсыз бір нәрсе жетпей тұрғандай болатынын жасырмады. Табиғатына тән тәкаппар түйсік, құштар тілектің қалауы осы.
Мемлекеттік қызметтің жөні бір басқа, үйінің ауласына енгеннен қос жеңін сыбанып, жер аударып, жеміс ағаштарының түр-түрін баптап өсірген Ерсұлтанның жанұясы алма мен алмұртты, шабдалы мен өрікті базардан сатып алмайды. Содан соң қорада төрт түлік тұрмаса ұйқысы келмейтін мінезін жасырмады ол. Қарап тұрсаңыз, осының барлығы атадан балаға жалғасқан өсиет-өнеге, тағылым-тәрбиенің нәтижесі. Аталары немелерін жанына ертіп жүріп ағаш та егіп, бақшалық та салып, малды да төлдетіп, жас өскіндерді бағбандыққа, диқандыққа, төрт түліктің бабын табуға үйретіпті. Бұл дегеніңіз, ешкімге кіріптар болмай, өз еңбегіңе арқа сүйеу деген сөз ғой. Адамдықтың биік көрінісін осыдан көруге болады.
“Құрық деп берсем құл болма,
Шыбық деп берсем шіл болма.
Бәрінен де шырағым, баяны жоқ ұл болма”.
Ұрпақ үшін ең асылы, бабаның берген осы батасы.
Баян ҮСЕЙІНОВА
