Туған жерді түлету – әр перзенттің парызы
Әр адам шыр етіп дүниеге келген туған жеріне қарыздар. Жалаңаяқ жүрсең табаныңа тікені кірер топырағына дейін қымбат атамекеннен аяулы не бар?!
Міне, сондықтан болар, жылт етіп көктем кіргелі жаңақорғандықтарда тыным жоқ. Қыс бойы жыңғыл-жықпытта тоң боп қатса да аппақ қардың астында аңдаусыз жатқан күл-қоқысты күреп тастап көзін құртпаса көзге қораш, көңілге қаяу түсірері өз алдына, қоршаған ортаға да зиян келтірері кәміл.
«Таза Қазақстан» акциясы тазалыққа жаны жақын әлеуметтің қозғалысына одан сайын екпін беріп, екі күннің бірінде көшелерде қолдарына күрек-сыпырғы ұстаған еріктілерді көргенде көңіліміз жылып қалады.
«Тазалық акциясының» тынысына нақтылап көз жеткізбек мақсатта алдымен «Үздік көше» аталып келген Алдан Аюпов, Тілеу Тотаев көшелерін бойлап келеміз. Бұрнағы жылдарда егілген тал-теректердің діңі бекіп, керегесін кеңге жая түсіпті. Көше бойларын толық иелігіне алып, тал егуді жүйелі дағдыға айналдырған тұрғындардың маңдай терінің нәтижесі бұл.
Біреулер өз үйінің айналасына қарай алмай, қалғып-мүлгіп жүр, ал жарты метр сайын жол бойларына тал егіп, ол бүр ашып, көктеп, көгеріп, толық алып кеткенше суарып, бағым-күтімін үзбейтін көше тұрғындарының ұқыптылығына қалай риза болмайсың?!
Көпшілік болған соң оның ішінде ала да, құла да болады. Араларында түгел тірлікке түрткі болып жүрер басшы болу керек. Сонда ғана тірлік жүреді. Сонда ғана кез келген жақсы ниетке бастаған қадамыңның қайыры болады. Бұл игілікті істі қолға алып, бүкіл көшенің тұрғындарын соңына ерте білген ел ағалары, шүкір, жоқ емес екен.
Бұл аталған көшенің төрағалары Асан Нақышпанов (суретте), Үмбет Әбибуллаев ағаларымыздың есімдері елге танымал. Екеуі де кешегі кеңес заманында мемлекеттік қызмет атқарған, қоғам мүддесін өз мүддесінен биік қойып келген жандар. Зейнетке шыққаннан кейін де сол әдет, сол дағдымен жай қарап отыра алмады. «Жақсылық жасағың келсе, ең әуелі көршіңнен баста» деген бар. Бұл кісілер көршіні қойып, бүкіл көше тұрғындарына жақсылық тілейтін кісілер. Барлығы бірдей күліп-ойнап, жадырап-жайнап жақсы өмір сүрсе екен дейді. Ол үшін не керек? Ең әуелі тәртіп, содан кейін тазалық сақталса өмір сүрген айналамызда жайлылық болмағанда не болады?
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Атырау қаласында өткен Ұлттық Құрылтайда: «Әр азамат Отанға деген сүйіспеншілігін сөзбен емес, іспен көрсету керек. Жауапкершілік болмаса әділдік те болмайды. Әр адам өз ісіне жауапты болса адам да, бүкіл ел де табысқа жетеді. Ол үшін бірінші тәртіп болу керек. Елдегі тәртіп біздің әрбірімізден басталады. Егер әлемді жақсы жағынан өзгерткің келсе ең әуелі өзіңнің кішкентай ұяң – үйіңде жайлылық орнат, одан соң жұмыс орныңда, тіпті өзің тұратын подъезің мен аулаңда өрісті аура таратып қоғамға шын берілген сана иесі екеніңді осылай іспен дәлелде» деген еді.
Мына біздің ағаларымыздың үлгісі нақ осы айтылған қағидамен үндес түсіп жатқандай.
Олардың бұл істі бастап кеткендеріне он-он бес жылдың көлемі болыпты. Хош. «Талды қалай өсіріп баптап, малдан аман ұстап отырсыздар?» деген сауалымызға мынадай жауап алдық: «Алдымен отбасыларға жеке-жеке кіріп те, көпшілікте де үйінің көше жақ бетіне тал егіп, таза ұстау жөнінде кеңес берілді. Әркім өз үйі тұсындағы тал-теректің күтіміне жауапты: суарады, су келетін қарығын тазалап тұрады, айналасын қоқырсықтан таза ұстайды. Оны істемеген көптің алдында ұялыс табуы мүмкін. Бірақ бізде ондай жалқаулар жоқ, - деген ағаның тоқмейіл жауабына біздің де көңіліміз толды.
Міне, алдыңда ақсақалың бар ма деген, аяулы ағаларымыздың бастамасын құп көріп, айтқанын қылып, сөзіне тұрып, соңынан ерген қалың жамағаттың жауапкершілігін қараңыз. Сайып келгенде, ортақ үйі – кент келбетінің көркіне көрік қосқан тірліктері, сырттай қараған кімді болсын сүйсіндіреп отыр.
Көпті жақсы іске, әсіресе тазалыққа бастау үшін өзің тап-таза болып отыруың керек. Сондықтан әңгімені ағаның өз ауласынан бастайық. Күн суып, қар жауып жатса да өлмейтін роза гүлдері көктеп тұр. Қына өсімдігі қызыл гүл ашады екен. Шиповник тұр. Айва да бар. Шие, шабдалы, өрік, тіпті тұт ағашына дейін гүлдеп тұр.
Жексенбі күні бұл ауылда Наурыз той өтпек. Осы Асан ағамыздың үйінде наурыз көже беріледі. Артынан арқан тарту, қол күрес сияқты ұлттық ойындар ұйымдастыруды да ойластырып қойыпты ағамыз.
Жаңақорғандағы тағы бір осы тектес, тұрғындары тәртіп пен тазалықты басты орынға қойған ұйымшыл көше – «Әлия Молдағұлова» көшесіне түстік. Батыр қыздың есімін иеленген көше комитеті төрағасы міндетін кешеге дейін Қуандық Қарақожаев ағамыз (суретте) атқарып келіпті. Өздері табиғатынан тынымсыз аға толқын көктемнің шуақты күнінде үйде жатсын ба, немерелерін жанына ертіп, қолына күрек ұстап аулада жүр екен.
«Көше тұрғындары болып мәселемізді өзіміз көтеріп отырамыз. Көшеге асфальт төсеттік. Жарығы шешілді. Енді жақын күнде тротуар сап береміз деді. Әр үй айналасына ағаш егуге талап қойдық. Көгөріс жаман емес. Тек тазалықты сақтауымыз керек. Соған күнбе-күн көңіл бөліп отырамыз. Бір қынжылатыным, ары-бері өткен автокөлік иелері мусорын лақтырып кетеді. Соны біз жинаймыз. Мына алдымызда тұрған емханаға тоқтаған қызмет көліктері жұмыс күндері жағалай осы маңға аялдайды. Жыпырлаған темекі тұқылдары қалады. Осы жағы ұят. Айналаға құрметсіздік қой. Қоқыс тастайтын жәшікке апарып тастауға болмай ма? деді аға таусыла.
Бір тәуірі, осы күні емхана ғимаратының артқы көшесін ақ халаттылар жылан жалағандай тазалап жатқанының үстінен түстік. Енді өздері тазалаған жерді өздері қорып, қоқырсықтан таза ұстаса айналасындағы тұрғындарға да жайлылық орнар еді деген ойдамыз.
Кент көшелерінің барлығында осындай еліне еге боларлық беделді басқарушылар бар десек қателесеміз. Бір көшелер бар, көршілер бір-бірін көрмейді, көрсе де емен-жарқын сәлемдеспейді, сондықтан да оларды ұстап тұрған ортақ мүдде жоқ. Сол кемдіктері, керенаулықтары тұрып жатқан көше келбетінен көзге ұрып тұр. Бауырында қалқайған бір ағашты көрмейсің. Жетім. Жүдеу. Егесіз қалғандай еңсесі түсіп тұр. Жанашыр бір егенің, қоғамнан ескертудің сынын құлаққа ілмегендіктің көрінісі, Байкенжеев көшесінің бойында бос жатқан енапат алапты қоқырсық басып жатыр. Үйме-үйме күл-қоқыс, кірпіш-тасы аралас ыбырсып жатқан аумақ иесіз емес, қарама-қарсы беттегі тұрғынның сатып алған жеке меншік жері екен. Құп. Неге иелік етпейді? Неге жан-жағын қоршалап, тәртіпке келтірмейді? Қазіргі кейпі жекеменшік деуге келмейді. Кім болса сол қоқыс әкеп лақтырып тастап кете берген «тегін полигон» сынды. Көшенің келбетін қатты бұзып тұр. Мұны кім реттейді?
Жаңақорған кентінде негізі ертеден қаланған, тарихы терең әрі Абай атамыздың есімін еншілеген көшенің кеңдігіне көңіл сүйінеді. Ортада қос тротуар салынса да, көлік жолына да жағдай мол, тынысың ашылып-ақ қалады. Бір міні, тұрғындарының көше тазалығына қыры жоқ. Көшенің бас жағы болмаса қалған жері жалаңаш, ағаш егілмеген. Тас жолы кедір-бұдыр, жаңбыр жауған күні үйрек ұшып, қаз қонады. Ұзын көшенің тап ортасындағы дардай мекеменің орны түгел сүріліп, жекенің қолына өткен екен. Өтсе өтсін, бірақ қаншама жер сол күйі қараусыз, жыңғыл мен жантақ басып, қоқырсық апанына айналғаны қалай? Бұл жердің егелері қайда жүр?
***
Келесі кезек орталық алаңға келіп тоқтадық. Мұнда жүзжылдық көктеп тұрған жасыл бақ бар. Біздің ғана емес, ата-анамыздың жастық шағында серуендеген сәмбі талдар кәрі ағашқа айналғанымен саябақ атына сай жанға сая еседі.
«Жеңіс» саябағы да осында. Бұл сенбіде басым күш, басым ықылас осында тоғысып, тап-тұйнақтай тазалық орнапты.
Аудан әкімі Мажит Самитұлы өзі бас болып, қолына күрек алған соң сенбіліктің серпіні қыза түскен. Саябаққа апаратын арықтар күл-қоқыстан тазартылып, сылдырап су ақты. Аудан әкімі аппараты болып ағаш ексе, бөлім басшылары түгелдей жұмылып, айналадағы артық шөп-шаламды шауып, айнадай тазартты. Архив, редакция, кітапхана ұжымы парктегі ескерткіш мраморларға дейін жарқыратып жуып, айналаның көзі ашылып, сәні кіріп қалыпты. Мұнтаздай тазалық. Жалғыз жарым жылдап атқаратын жұмысты көптеп-көмектеп бітіру – «Таза Қазақстан» акциясының түпкі мақсаты осы.
АТАДАН МАЛ ҚАЛҒАНША ТАЛ ҚАЛСЫН
«Таза Қазақстан» акциясы ауылдарда да жақсы жүріп жатыр. Мұның бір көрінісін Бірлік ауылына бұрылғанда көрдік. Бұл ауылдың басқа елдімекендерден айырмашылығы – трассадан ауылға кіргенше жол бойын қаз-қатар тал көмкерген. Бұл ағаштарды осыдан жарты ғасыр бұрын Бірлік қой шаруашылығына директор болып барған Шәзінда Қарақожаев ағамыз қолға алып, атқарып кеткен бір игілікті іс еді. «Атадан мал қалғанша тал қалсын» деген мәтелдің түпкі мәні осы ағаштарды көрген сайын еске түседі. Ол ағалардың өзі өмірден өтіп кеткенімен еккен ағаштары елдің кәдесіне жарап, ыстықта сая, боранда пана, жасыл желкенімен айналаға көрік беріп тұр.
Туған жер, өскен ортамыздың тазалығына осылайша жауаптылық таныту – елдіктің де нышаны.
Баян ҮСЕЙІНОВА
(Суреттерді түсірген Берік АТАҚОЖАЕВ, Әлібек ЖАРЫҚБАЕВ)
