Мемлекеттік тілде жазу мінсіз болу керек
Мемлекеттік тілдің ақсап тұрған тұсы – жарнама. Жарнамалар, хабарландырулар, маңдайша жазулары кез-келген шаһардың тыныстіршілігінен хабар беріп, қоғамның бет-бейнесін қалыптастырады. Қазір адамдар кітап оқып, газетжурналдарға жазылмаса да көше бойындағы жарнамалар мен маңдайша жазуларына қарайтыны сөзсіз.
Аудан, елді мекендерде елдің әлеуетін бағамдауда әлеуметтік үлгіт-насихат құралда көлемі әркелкі екенін байқаймыз. Тіпті идеологиялық мазмұны ескірген баннерлерге де көз түседі. Мейрамдарға байланысты орнатылатын баннерлер бірнеше ай бойы тұрады.
2022 жыл «Жастар жылы» деп жарияланды. Әлі бұл бағыттағы көптің көңілінен орын алатын баннер көзге ілінбеді. Ал, кейбірінде қазақ тілінің ақсап тұрғанын да анық байқап жатамыз. Тәуелсіздік алғанымызға 30 жылдан асса да тіл мәселесіне қатысты түйткілді мәселелер шешімін әлі де тапқан жоқ. Тіл – қазақтың айнасы, дербес ұлт екеніміздің айғағы. Тіл жоғалса, ұлт та жоғалатыны – әу бастан дәлелденіп қойған аксиома. Осы елдің ауасын жұтып, суын ішіп жүрген кәсіпкер осы елдің заңына да бағынуға тиіс. Ал заңға келетін болсақ, заң жобасы аясында көрнекі ақпараттар мемлекеттік тілде қатесіз әрі түсінікті жазылуы тиіс. Мұндай міндеттеме ҚР «Тіл туралы» заңының 21-бабына енгізілген өзгерістер мен толықтырулардың негізінде бекіді. Жаңа заң жобасына сәйкес, жарнамалар, кәсіп нысанындағы мәтіндер, жол белгілері, мейрамхана мен дәмханадағы ас мәзірлерді қазақ тілінде жазу міндеттелді. Басқа тілде жазу аса қажет болған жағдайда ғана жүзеге асады. ҚР «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» Кодексінің 75-бабына сәйкес шағын кәсіпкерлік субьектілеріне немесе коммерциялық емес ұйымдарға 1 жыл ішінде қайталанса – 5 АЕК, орта кәсіпкерлік обьектілеріне -10 АЕК, ірі кәсіпкерлік субьектілеріне -25 АЕК мөлшерінде айыппұл салынатындығын да ескерген жөн.
Осы уақыт аралығында аудандағы кәсіпкерлік нысандарға түсіндірме жұмыстарын жүргізу барысында кәсіпкерлердің көбі дерлік маңдайша жазуларына аса көңіл аудармайтындықтары, мән берілмейтіндіктері белгілі болса, енді біразы заңнан хабарсыз екендіктерін жеткізді.
Әлі бекітілмеген латын қарпінде маңдайшаларын жазу, мемлекеттік тілде емес орыс тілінде орналастыру сонымен қатар қазақ тілін екінші қатарға қою – бұл жарнаманың ең ақсап тұрған тұсы. Жарнама мәтіндерінің заң талаптарына сай дұрыс жазылуын тексеру мақсатында «Тілдерді дамыту мен қолданудың мемлекеттік бағдарламасын іске асыру жөніндегі 2020- 2025 жылдарға арналған іс-шаралар жоспарына» сәйкес, Жаңақорған ауданының мәдениет және тілдерді дамыту бөлімінің мамандары тоқсан сайын рейдке шығып, жарнама мәтінінің дұрыс жазылу реттілігі жөнінде түсіндірме жұмыстарын жүргізілуде. Осы орайда, көрнекі ақпараттарды жазуда қандай да түсінбеушілік немесе сұрақтар болған жағдайда кәсіп немесе нысан иелері тікелей тіл мамандарынан көмек алуға мүмкіндіктер қарсатырылған.
Нәтижесінде мемлекеттік тілге құрметтілік танытып, көпшілігі берілген уақыт аралығында кеткен олқылықтардың орнын толтырып, қателіктерді түзетуде. Қате көрнекі ақпараттар мен түзетілген жарнамаларды әлеуметтік желіге салып отыру әдетке айналды. «Жаңақорған мәдениет бөлімі» фейсбук парақшасында да тоқсан сайын жүргізілген рейд жұмыстары мен оның нәтижесі жарияланып отыр. БАҚ да осы тақырыпта арнайы мақалалар жазылып келеді.
Осы ретте, көрнекі ақпаратқа қойылатын талап жоғары емес, бірінші мемлекеттік тілде жазылуы тиіс болса, екіншісі мазмұндық және грамматикалық жағынан сауатты жазылуы. Сауатсыз жазылған маңдайшалар мен жарнамалар тілдің қадіріне нұқсан келтірмесе абыройын асқақтатпасы анық.
Аудан, елді мекендерде елдің әлеуетін бағамдауда әлеуметтік үлгіт-насихат құралда көлемі әркелкі екенін байқаймыз. Тіпті идеологиялық мазмұны ескірген баннерлерге де көз түседі. Мейрамдарға байланысты орнатылатын баннерлер бірнеше ай бойы тұрады.
Маржан Шынбаева, Жаңақорған аудандық
мәдениет және тілдерді дамыту бөлімінің
жетекші маманы
мәдениет және тілдерді дамыту бөлімінің
жетекші маманы