АБАЙ ӘЛЕМІ – ҰЛТ РУХАНИЯТЫНЫҢ ШЫҢЫ
Абай Құнанбаев – қазақ халқының рухани әлемін, дүниетанымын, моральдық қағидаларын жаңа деңгейге көтерген ұлы тұлға. Ол – ақын, философ, композитор, ағартушы ғана емес, бүкіл ұлттың мәдени кодын қалыптастырған кемеңгер. Абайдың шығармашылығы қазақ халқының жаңа тарихи кезеңге аяқ басуында жол сілтеуші шамшырақ қызметін атқарды. Оның артында қалған мол мұрасы – бүгінгі ұрпаққа аманат қана емес, ұлтты ұлықтаудың алтын арқауы.
Абай – ағартушылық бағыттың көшбасшысы
XIX ғасырдың екінші жартысы қазақ қоғамы үшін әлеуметтік, саяси және рухани дағдарыс кезеңі болды. Осы тарихи өтпелі шақта Абай Құнанбаевтың шығармашылығы ұлттық сана мен ойлау жүйесінің жаңғыруына серпін берді. Абай – әдебиетші ғана емес, қазақ философиясының негізін салушы, қоғамдық сананы қайта құрушы тұлға. Оның шығармалары – ұлтты өркениетке жетелейтін рухани бағдар.Абай өз дәуірінде орыс және Батыс Еуропа мәдениетімен танысып, шығыс мұраларын да бойына сіңіре білді. Ол білім мен ғылымды прогресс көзі деп танып, халықты оқу-білімге үндейді. «Ғылым таппай мақтанба», «Интернатта оқып жүр» өлеңдерінде жастарды бос мақтан мен жалқаулықтан арылып, парасаттылыққа ұмтылуға шақырды.
Абайдың ағартушылық идеялары Ыбырай Алтынсаринмен үндеседі. Екеуі де білімді ұлт болашағының кепілі деп таныды. Абайдың ерекшелігі – ол ағартушылықты тек оқумен шектемей, рухани және моральдық тұрғыдан жаңаруға үндеді.
Абайдың қара сөздері
Абайдың философиялық мұрасы – қазақ мәдениетінде ерекше құбылыс. Оның 45 қара сөзі – моральдық, әлеуметтік және адамгершілік құндылықтардың энциклопедиясы іспетті. Абай «толық адам» теориясы арқылы жеке тұлғаның ішкі кемелденуін алға тартады. Оның пайымынша, адамда ақыл, жүрек және қайрат тең болуы керек. Бұл – адам болмысының үйлесімді дамуының формуласы.
Абайдың философиялық идеялары экзистенциалистік бағыттағы ойшылдармен, мысалы, Сøрен Кьеркегор, Лев Толстой және Ибн Сина сынды ойшылдармен ұқсас. Ол адамды өз өмірінің мәнін іздеуге, ішкі рухани тазалыққа ұмтылуға шақырады.
Абай – әдебиеттегі реформатор
Абай поэзиясы мазмұн мен түр жағынан қазақ әдебиетіне тың серпін әкелді. Ол жаңа ырғақтық үлгілер енгізіп, орыс әдебиетінің реалистік мектебін қазақ тіліне бейімдеді. Абай Пушкин, Лермонтов, Крылов шығармаларын аудару арқылы қазақ әдебиетін әлемдік әдебиетпен ұштастырды.
Абайдың өлеңдері мен поэмалары адамның ішкі жан дүниесін, қоғамдағы қайшылықтарды терең суреттейді. Оның «Қараңғы түнде тау қалғып» атты шығармасы қазақ поэзиясындағы лирикалық-философиялық бағыттың көрнекті үлгісі.
Абайдың мәңгілік мұрасы
Абай шығармашылығы бүгінгі тәуелсіз Қазақстан жағдайында ұлттық идеологияны қалыптастыруда ерекше рөл атқарады. Оның идеялары «Мәңгілік Ел», «Рухани жаңғыру» бағдарламаларымен үндес. Абайдың «өзгеге көңіл бөл, өзіңе есеп бер» дейтін ұстанымы – қазіргі қоғамда жеке жауапкершілік пен азаматтық сананы қалыптастыруда маңызды.Биыл Абайдың 180 жылдығы халықаралық деңгейде аталып өтуі – оның мұрасының жаһандық мәнге ие екенін дәлелдейді.
ТҮЙІН. Абай Құнанбаев – қазақ халқының рухани жаңғыруына негіз қалаған ұлы ойшыл. Оның шығармашылығы – ұлттық бірегейліктің, ізгілік пен парасаттылықтың қайнар көзі. Абай ілімі – бүгінгі және келер ұрпақ үшін тұғырлы тәрбие мектебі, философиялық-адамгершілік бағыттағы ұлт құндылығы.
Мөлдір ЗАХАРОВА
