Қатардан озған Катар
«Қазақстан-2050» Стратегиясының басты мақсаты – еліміздің жаһандағы озық отыздықтың қатарына енуі. Бәсекеге қабілетті ел болып, дамыған экономиканың және жалпыға ортақ еңбектің негізінде қуатты мемлекетке айналу – Қазақстанның бағдары.
Бүгінгі «Озық отыз ел» айдарына Катар мемлекеті таңдалды. Басты себеп – жақында ғана әлем елдерінің бәсекеге қабілеттілік рейтингін түзетін IMD халықаралық зерттеу институты жаңа көшбасшыларды атады.
Мұндағы жаңалық бәсекеге қабілетті елдердің Топ-10 тізімін Катар республикасы түйіндеді. Сарапшылар жаһанның 63 елінде 4 бағыт бойынша бәсекелестік орта құру және бизнесті жүргізу үшін қолайлы жағдай жасаған Үкімет шараларын бағалаған. Нәтижесінде АҚШ, Швейцария, Дания, Швеция сынды алпауыт елдер қатарына Катар да кірді. Бұл мемлекеттің көшбасшы елдер қатарынан көрінуге мұнай-газ саласында озық технологиялық инфрақұрылым құру, білікті кадрлар, бизнес ашудың және жеңілдетудің тәртібі оңтайландырылғаны есепке алынды.
Катар – бір адамға шаққандағы кіріс бойынша жаһандағы ең бай мемлекеттің бірі. Мұнай мен газ бұл мемлекетті бай елдердің қатарынан бір-ақ шығарды. Бұл ел табиғи қоры бойынша әлемде 3-ші және газ, мұнай өнімдерінің экспорты бойынша 6 орында. Жан басына шаққандағы ЖІӨ деңгейі бойынша бір адамға 127,660 АҚШ доллары. Ресми зерттеуге сүйенсек, Катардағы отбасылардың шамамен 14 проценті миллионер, ал 2015 жылы елдегі жұмыссыздық деңгейі небары 0,1 процентті құрады.
Хош. Газ бен мұнайға тәуелділіктен арылу үшін бүгінде мемлекеттік «Катардың көзқарасы – 2030» бағдарламасы кезең-кезеңімен жүзеге асырылуда. Мұны Доха мысалынан көруге болады, оның 90% шөлде орналасқан қалалық агломерациясы. Шетелдіктер үшін Доханың алғашқы белгісі – ондаған ғимараттың футуристік пейзажы емес, еуропалық стандарттар бойынша жабайы жылу. Әрине, Сингапур мен Гонконгта ыстық. Алайда, мамыр-қазан айларында температураның орташа температурасы 40 градус Цельсий деңгейінде сақталды, ал термометр бағаны кейде 50 градустан аспайтын көлеңкеге көтерілді. Мұны бастан кешірген Дохадағы шетелдік туристер тротуарлар неге жоқ екенін түсінеді: өтіп бара жатқан адамдар жылу соққысын төндіруі мүмкін. Катардың байырғы тұрғындары күндіз ауа температурасы бар үйлерде, көліктерде (95-ші бензиннің бағасы 27 АҚШ центі үшін) және сауда орталықтарында өткізеді.
Дохада тұрақты тұратын шетелдіктер де уақытша иммигранттарды айтпағанда, халықтың көп бөлігін ауқаттылар құрайды. Көбінесе осы иммигранттардың арқасында әлемдегі ең бай елдегі орташа жалақы жоғары, бірақ ең жақсы еуропалық деңгеймен салыстырғанда – 3,3 мың АҚШ доллар. Азық-түлік бағамы да қалтаға салмақ түсіреді. Сүттің бағасы литріне 1,4 доллар, қияр, қызанақ килограммына 1,1 доллар. Бірақ еттің бір келісі орташа есеппен 11 доллар. Катардың ауылшаруашылығы халық тұтынатын азық-түліктің тек 10% -ын қамтамасыз етеді, қалғаны шетелден әкелінеді.
Жалпы Дохадағы өмір ыстықтан, алкогольдің жетіспеушілігінен және әйелдер үшін киімге белгілі бір шектеулерден басқа, әлемнің бай қалалары үшін дәстүрлі болып табылады. Тағы бір қызығы: Доханың көмірсутегі ақшасын мемлекет масштабында қалай жұмсап, оларға тәуелділікті азайтуға тырысуы. Біріншіден, бұл инфрақұрылымды құру. Форбс тізіміндегі жалғыз катарлық миллиардер Шейх Фейсал бин Касимде шикізат активтері жоқ екендігі қызықтырады. Ол өзінің құрылысына 2 миллиард доллар табыс тапты. Бұл тек кеңсеге немесе тұрғын үй құрылысына қатысты емес.
Катар астанасындағы көптеген инфрақұрылымдық жобалар ірі халықаралық оқиғалар мен тенденциялармен байланысты, олар үшін ел басты рөл үшін белсенді күресуде. Мәселен, метро құрылысының аяқталу мерзімі 2022 жылы Дохадағы футболдан әлем чемпионатының басталуымен сәйкес келеді. Айта кету керек, Катар әлем чемпионатын өткізуге лицензия алған алғашқы араб елі. Сондай-ақ бір ғана Катар астанасында 120 мешіт бар және Дохадағы басты музейлердің бірі - Ислам өнерінің мұражайы. Осылайша, газ бен мұнай ағындары суға түсе бастаған кезде, Доха әлі де исламдық туризмнің астаналарының бірі болып қала бермек. Әлемдік нарықтың көлемі 300 миллиард долларға бағаланады. Қазір соңғы он жыл ішінде басқа елдердің экономикасы Катардың болашағы үшін жұмыс істеуде: мемлекеттік органдар шетелдік компаниялар мен жылжымайтын мүлікке мұнай өнімдерін белсенді түрде құйып жатыр.
БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІ ЕЛДІҢ ҚАРҚЫНЫ
Статистикаға сәйкес, Катар қара алтынды экспорттаушылардың рейтингінде әлемде 21-ші орында. Шығыс мемлекетінің экономикасы мұнай мен газ өндіруге негізделген. Бұл пайдалы қазбаларды өндіру жалпы ішкі өнімнің 55% -дан астамын қамтамасыз етеді. Өндірістен түскен табыс елдің мемлекеттік бюджетінің 70% құрайды. Бүгінгі таңда Катар – дамыған инфрақұрылымы бар танымал туристік орталыққа айналды. Мұнай өндірудің арқасында мемлекет келесі бағыттарды дамыта алды: тыңайтқыштар өндірісі. Болат өнеркәсібі. Цемент өндірісі. Бұл елде өндіріс өте жақсы дамыған, алайда мал шаруашылығы мен бау-бақшадан тұратын ауыл шаруашылығы саласы аса мәз емес.
Бүгінгі таңда осы ең бай елдің үкіметі барлық қаражатты шетелден шикізат емес салаларға инвестиция тартуға бағыттайды. Бұл бүгінде жер қойнауына бай, бірақ бірнеше жылдан кейін таусыла бастайтын мұнай ресурстарына Катардың тәуелділігін жою үшін жасалады. Үкімет мұнай өндірісінің төмендеуімен елдің әлемдегі ең бай мемлекет мәртебесін сақтау қиынға соғатынын түсінеді. Сондықтан билік мемлекеттік бюджетке түсімді қамтамасыз ету және жалпы ішкі өнімнің қалыптасуын қамтамасыз ету үшін басқа салалар мен өндірістерді дамытуға ниетті. Қазіргі таңда бұл елде туризм өте жақсы дамыған. Шығыс елі өзінің дәстүрлерімен, түсімен және керемет сұлулығымен танымал, мыңдаған келушілерді өзіне тартады. Туризм саласын дамыту мақсатында Катарда көптеген ойын-сауық кешендері, курорттар, қонақ үйлер мен мейрамханалар салды. Мемлекет 150-ден астам бағытқа қызмет көрсететін Qatar Airways авиакомпаниясынан да кіріс алады. Qatar Airways қауіпсіздігі мен сапалы қызмет көрсетуінің арқасында әлемде үлкен сұранысқа ие. Жоғарыда айтылғандай, Катар ЖІӨ деңгейі бойынша әлемнің ең бай елдерінің рейтингінде 127,660 долларды құрайтын көшбасшы орынға ие болды. Бұл орташа есеппен осы елдің әр азаматы жылына аталмыш жоғары соманы алады деген сөз.
Қорыта айтқанда, Катар мемлекетінің озық отыздықтың басынан ойып тұрып орын алуында, өзіндік табиғи ерекшеліктерімен қатар, елдің тұрақтылыққа негізделген экономикасының жемісі. Бұл елдің әлеуметтік-экономикалық саласындағы бірқатар тәжірибесі дамушы елдер үшін үлгі бола алады.
Әбдісамат ӘБДІШ.
