– Су – мәңгілік қуаттың қайнары ғана емес, тілсіз жаудың бірі. Сондықтан, суға түскенде сақтық шараларын қолданбаса ая­ғы қайғылы оқиғалармен аяқталып жата­ды. Сондықтан жасөспірімдермен қатар ересектердің суға кетуі жиілеп кетті. Мұның алдын алу жолы қандай? Осыған жауап алу үшін сала мамандарын жинап, пікірін ортаға салуды ұйғардық.

– Көтеріп отырған тақырып өте өзекті. Қоғам болып талқылап, судағы қауіпсіздікті арттырудың жолын қарастыруымыз қажет. Статистикаға сүйенсек, суға түсу заң­дылықтарын бұзу және суға кету жөнінен республика бойынша Қызылорда облысы алдыңғы орында болса, облыс бойынша Жаңақорған ауданы алдыңғы қатарда. Оған ауданда көлдердің көптігі, таулы аймақта қауіпті су айдындарының болуы және суға түсетін арнайы белгіленген орынның жоқтығы себеп болуда. Көп жағдайда суға кету дарияда тіркеледі. Себебі, Сырдарияның арнасы ауысып, ағыс бағыты өзгеріп тұрады, су деңгейі бірде көтеріліп, бірде азайып тұруы да қауіптілікті арттыра түседі.

Енді алдын алу шараларына тоқталсам, 2019 жылдың 3 мамырнда «Су айдын­дарында азаматтардың қауіпсіздігін қам­тамасыз ету іс-шараларын бірлесіп орындау» туралы арнайы хаттар мемлекеттік және коммуналдық мекемелерге, ауылдық ок­руг әкімдіктеріне таныстырылды. Аудан бойынша суға түсу ережелері жөнінде 20 дана билборд орнатылса, суға көп түсетін жерлерге 40 дана ескерту тақтайшасы қойылды. Кент орталығындағы ЛЕД экранннан арнайы бейнесюжет көрсетіліп, темір жол вокзалы және «Нұр» базарындағы дыбыс күшейткіш аппараттардан жасөспі­рімдерді назарсыз қалдырмау жөнінде хабарландырулар бері­луде.

– Аудан бойынша Сырдария өзенінен 5 канал бастау алады. Арналар ауылдардың ішінен және жақын маңнан ағып өтеді. 22 көл мен 7 су қоймасы бар. Қиыршық тас өндіретін зауыттардың карьерлерінен де су шыққан. Кейінгі кезде карьерге шомылу­шылар саны артып келеді. Мүмкіндік жеткенінше суға адам көп кететін жерлерге кезекшілік қойдық. Сырдария өзенінің бойында (ескі пантонның тұсы) және кенттегі канал бойы бақыланады. Өкінішке орай, суға түсу маусымы басталғалы облыс бойынша 20 адам қаза болса, оның төртеуі жаңақорғандық. Олардың бірі судағы шылауларға оратылса, енді бірін дарияның су иірімдері тартқан. Кейбірі суға түскенде аяқ-қолы тырысып, суға батқан. Адам өлімінің негізгі себебі – суға түсуге рұқсат етілмеген аймақтарда шомылу және мас күйінде суға түсу, шамасы жетпеген жерге дейін жүзіп бару, балаларды судың жанында қараусыз қалдыру, балық аулау кезінде қауіпсіздік шараларын сақтамау және т.б. жатқызуға болады. Суға кетуді азайтудың бірден-бір жолы канал мен өзен жағалауларынан суға түсуге рұқсат етілген орындар немесе жабық бассейн ашу қажет.

– Ауданда арнайы шомылуға рұқсат етілген демалыс орындар жоқ екені рас. Аудан әкімі Ғалым Махмұтбайұлы аудан­ға келгелі бұл бастаманы көтеріп, суға түсу орталығының жобасын жасады. Бұған кәсіпкерлерді тартып, үндеу салды. Аудандық әкімдік жанынан бассейн салу үшін жер де бекітіліп, қолдау көрсетілуде. Енді мемлекеттік жекеменшік әріптестік аясында жүзеге асыратын іскер азаматтар керек. Бұл жоба маусымдық қана жұмыс деп қарамау керек. Қыста да бассейнге келетін, суға жүзуге құмар адамдар көп. Қарапайым ғана мысал, Қызылорда қаласындағы «Еура­зия» спорт кешенінің ішінен ашылған бассейн қысы-жазы бос болмайды. Бассейн де – бизнес көзі. Оны дамытуда Түркістан қаласынан үлгі алып, тәжірибе алмасып, жандандыруға болады.

Екіншіден, кент әкімдігі адамдар суға көп шомылатын жерлерге бақылау камераларын қойғаны абзал. Бейнекамера арқылы дария жағасында, көлде қанша адам жүргенін бақылап отыру қолайлы. Сол кезде тазалық та орнайды, қоғамдық бақылау да күшейеді. Бұл – қауіптің алдын алуда маңызды деп білемін.

Қазір ақпарат таратудың бір тетігі әлеуметтік желілер болғандықтан, сонда суға батудан сақтану жайында аудио, бейне­үндеулер көптеп таралу қажет-ақ. Мұны да жолға қоятын кез келді.

– Кәсіпкерлік ашып, оны дамытамын деушілерге жан-жақты қолдау бар. Тек ниет пен ықылас, ерік-жігер болса болғаны. Сәбит Бимашов есімді кәсіпкер Жайылма ауылынан өз бастамасымен этноауыл ашты. Онда суға түсуге және катамаранмен серуендеуге болады. Этноауылдағы киіз үйде жатып, еркін демалуға барлық жағдай жасалған. Осындай тың идеяны игеріп, шомылу орнын ашқысы келетін кәсіпкерлерге қолдау көп. «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасы аясында жеңілдетілген несиелер алуға мүмкіндік бар. Аудан экономикасы мен туризм саласын дамыту мақсатында бизнес-жобалар болса қолдау табуға болады. Жаңақорған кен­ті аумағында мемлекеттік жекеменшік әріптестік аясында жабық бассейін салып, табыс табуға болады. Егер бассейнде суға түсуді және жүзуді үйрететін әдіскерлер болса, жастардың суға кету қаупі азаяр еді.

– Табиғатты қорғау мақсатында ұйым­дастырылған рейд нәтижесінде ішімдік ішіп, суға шомылатын адамдарды көп кездестіреміз. Шомылу маусымы басталғалы дария жағасындағы орман алқабынан бірнеше жүк көлігімен арақ-шараптың бөтелкесі жиналды. Мас адамның есін білместен суға сүңгу арқылы өмірден өтуі жиі кездеседі.

Суға шомылатын адамдарға судың таза­лығын, тереңдігін мұқият тексеріп алуды, аяқ-қол тырысып қалған жағдайда жасайтын іс-әрекеттерді үйрету, су иіріміне тап болғанда одан шығудың тәсілдерін және суда қатты шаршаған кездегі іс-әрекеттерді үйретіп, насихаттаған дұрыс. Әсіресе, мектеп қабырғасында түсіндірілген абзал. Сонда суға бату жағдайы азаяды.

– Су – табиғи байлық. Су – тіршілік нәрі. Сондықтан суға қандай пейілмен, қан­дай оймен барсаң, сондай жауап аласың. Біз балаларымызды суға түсуден тыймауымыз керек. Қайта суда еркін жүзуді меңгеруін басшылыққа алған дұрыс. Байқап қарасаңыздар, бала өмірге келісімен-ақ суда қалқи алады. Жүрмей тұрып суда қозғалып, жүзудің әрекетін жасайды. Адам денесінің 80 пайызы судан құралғандықтан, кез-келген адам суға мұқтаж. Бұл – табиғи тәуелділік.

Баланы неден тыйсаң, соған үйір болады. Мәселен, жастайынан бойдағы үрейін жеңіп, суға түсуді үйренбеген адам достарынан ұялған жағдайда, суға түсіп, аяғы өліммен бітіп жатады. Мұны болдырмас үшін ауданда суда жүзуге үйрететін спортшы жаттықтырушылар жұмыс жасауы керек. Қазір суға батырмайтын түрлі заманауи құрылғыларды пайдалану арқылы суда еркін жүзу технологиясын меңгеруге болады. Суға түсетін арнайы орындар ашпай болмайды, себебі рұқсат етілмеген жерге тығылып барып, түсе береді.

Дарияның асты құм болғандықтан, қай мезгілде құм көшетінін ешкім білмейді. Ағыс арнасынан ауысатын сәттер жиі кездеседі. Мұндай уақытта шебер жүзушінің өзі сасқалақтап, абдырап қалып жатады. Сондықтан ауданда суға шомылуға арналған қауіпсіз орындар болуы тиіс.

– Үгіт-насихат көбейсе, қауіп азаяды. Көпшілікпен жұмыс жасауды күшейту керек. Бұл тұста ата-аналарға артылар міндет ауыр. Демалыста жүрген балаларға «Байқа, балақай!» акциясын ұйымдастырудың тиімділігі мол. Өз тәжірибемде аудандық білім бөлімінің мамандарымен бірлесе, үйді-үйді аралап, ата-аналарға түсіндірме жұмыс­тарын жасаған болатынбыз. Сондай жұмыстар әлі де жалғасын табуы тиіс. Мұғалімдер де бір сәт оқушыларына хабарласып, ата-анамен тілдесіп, тығыз байланыс орнатса ата-ананың да баласына деген назары көп ауады. Бұл ретте, ерікті жастар мен ақпараттық топтардың да жүйелі жұмыс жасауы дұрыс болар.

P.S.: Дөңгелек үстел басына жиыл­ғандардың ортақ пікірі: суға түсетін арнайы орындар дайындап, кәсіпкерлер жабық бассейн ашуды тездетуі тиіс. Болмаса суға адам кету қаупі сейілмейді.