ӘЛЕМ АДАЛ АСҚА НЕГЕ ҚҰМАРТУДА?
Жақында Thomson Reuters агенттігі 2020 жылы халал индустрияның әлемдік нарықтағы көлемі 2,6 трлн АҚШ долларына жетеді деп болжам жасады. Сарапшылар әсіресе бұл стандарттағы азық-түлік өнімдеріне сұраныс артатынын мәлімдеді. Бүгінгі таңда Ислам елдерінен бөлек, бірқатар Еуропа мемлекетінде халал тағамдар фаст-фуд өнімдерін алмастыруға жақын қалды. Хош. Әуелі Қазақстандағы халал индустрияның аяқ алысын бағамдап, соңыра әлемдік тәжірибені үлгі етсек.
Елімізде халал өнімдерін қалыптастыру енді жолға қойылып келеді. Бізде көбіне адал десе, тек азық-түлік не шұжық еті еске түседі. Себебі, дүкенге кірсек, «Халал» деген таңбаланған тауарды іздейміз. Ал ақиқатында әлемдік нарықта киім-кешек, әшекей бұйымдары, косметика, парфюмериялық және гигиена заттары халал стандартқа бойынша қолданысқа енгізілген. Оған қоса, қаржы саласы мен мүлікті пайдалану бағытындағы бірқатар қызметтер де бар. Негізі біздің түсінікте халал – Ислам шарттарына қайшы келмейтін сапа стандарты. Шариғи тілмен айтқанда, «рұқсат етілген, құпталған» деген мағына.
Бүгінгі таңда тұрмыста «халал» деп пайдаланып жүрген өнімдерді шығаратын кәсіпорындарға сертификатты «Қазақстан Республикасының халал индустриясы» қауымдастығы мен Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы жанынан ашылған «Халал Даму» ЖШС-гі мен тағы да үш ұйым береді. Соңғысының сайтына кіріп, «Халал Даму» серіктестігінің сараптамасынан өтіп, «Халал» сертификатын алған кәсіпорындар мен мекемелерді санап шықтық. Үш жүз. Осынша кәсіпорын елімізде халал индустриясы бағытында кәсібін дөңгелетуде. Ал «Қазақстан Республикасының халал индустриясы» қауымдастығының төрағасы Марат Сәрсенбаевтың айтуынша, елімізде 500-ден аса зауыттар, ет комбинаттары, қызмет көрсететін қоғамдық тамақтандыру желісі халал стандарына көшкен. Әрі жыл санап оның саны артып келеді. «Ауру – астан» демекші, адам саулығына кері әсер ететін факторлардың 50 проценті тамақтанудан келеді, яғни адал тағамның маңызы айрықша. Содан болса керек, жер-жаһанда халал өнімдерін тұтынатын мемлекет саны жүз елуден асады. Халал өнімін не қызметін мұсылман халықтары ғана пайдаланады деген сөз жаңсақ. Өйткені адал тауарды тұтынушылардың қатарында өзге дін өкілдері де өте көп. Ендігі кезекте, әлем халқының адал өнімді тұтынудағы тынысына тоқталсақ.
ЖАҺАН ЖҰРТЫ НЕ ЖЕП ЖҮР?
Соңғы жылдары Парсы шығанағы мен Оңтүстік Шығыс Азия аймағында ет өнімдерін тұтыну көлемі едәуір ұлғайған. Green Point Marketing агенттігінің мәліметінше, Біріккен Араб Әмірлігінде оның мөлшері 30 проценттен асқан. Ал Мысыр елінде 28%-ға жетсе, Мароккода 20%-ға жеткен. Оған қоса Азия-Тынық мұхит аймағы мемлекеттеріде халал етті тұтыну көлемі 54%-ды құрайды. Швейцариялық «Nestle SА» компаниясының Малайзиядағы бөлімшесі Араб түбегін түбегін жауламақ ниетте. Көршілес Ресейде халал еттің саудасы 10%-тен асқан.
Жалпы денсаулыққа зиянсыз заттар мен киімдер, доңыз, алкогольден, түрлі химиялық зиян қоспалардан ада тағамдар кез келген көзі ашық адамды ойландырары хақ. Жаһандағы 1,8 миллиард мұсылманның басым бөлігі халал стандартын іздеп жүріп қолданады. Бұл бағытта аты әлемге мәшһүр Unilever, Beiesdorf сынды алпауыт компаниялар мұсылман әйелдеріне халал косметика өнімдерін ұсынып отыр. Халал нарығына өз өнімдерін шығаруға Бразилия мен Австралия да құлшыныс танытуда. Оған қоса, McDonald,s, Subway, Nestle және Papa John тағам компаниялары халал өнімдерін мұсылман әлеміне саудалап отыр. Бұл дегеніміз – АҚШ пен Еуропа халал индустриясын жақсы табыс көзі екенін түсініп, бұл саланы игеріп үлгерді.
Индонезия елінде стратегиялық-саяси жоспар негізінде адал стандарт бойынша арнайы заң қабылданған. Заңға сәйкес 2017 елде өндірілетін тағам, гигиеналық заттар, дәрі-дәрмек 2020 жылға дейін толығымен халал сертификаттауынан өтуі тиіс. Дегенмен, Малайзия халал индустриясының көш басында келеді. Әзірге бұл ел жоғары стандарттарға ие халал өнімдерінің ірі экспорттаушысы болып саналады. 2020 жылы Малайзия әлемдік халал индустрияның орталығына айналады деген болжам бар. Өйткені осы уақытқа дейін малайзиялық 500 компания шариғат талабына сай тауар өндіретіні жөнінде халықаралық сертификат алып үлгерген. Мәселен, бір ғана штатының өзінде халал сертификатына 300-ге жуық компания ие болған.
Әлгінде айттық жаһан жұрты жаппай адал асты қолдануда деп. Енді осы тақырыпты тереңірек тарқатсақ. Кез келген ел Дүниежүзілік сауда ұйымына кіргендіктен сөресін қымтап отыратын шекара жоқ. Осы тұста Араб елдері халал жұмыртқаны ғана қолданады екен. «Ой – жүйрік» демекші, сонда әтеш пен тауық алдын ала «бісмілләсін» айтып, неке қияды ма? Негізі бұл әзілдің артында зілі бар. Қазіргі таңда жұмыртқаның көбін тауық тумайтын болған. Басым бөлігін Қытай химия, синтетика, парафин, гипстен жасайды. Оның сары уызында доңыздан алынатын «желатин» бар. Сондықтан Араб елдерінің халал жұмыртқа іздейтіні. Бұл бір. Енді екіншіден, ғылымның дамығаны сондай, АҚШ-та кәдімгі күріштің тұқымына адамның бауырынан алынған ДНҚ-ны қосады. Сол секілді картоп пен бәйшешекті будандастырып, нәтижесінде зиянды жәндіктер жоламайтын түрін алуда. Бір кездері біздің елімізде де мысықтың ДНҚ-сы қосылған бидайдың тәркіленгені белгілі. Сонымен қатар бүгінгі таңда құс өсірушілердің өзі тауықтың бас-сирағын, жүн-жұрқасын ұнтақтап, оған химиялық қоспа қосып, тірі тауықтарға жем қылып беруде, Әрине, мұның бәрі харам. Халал индустрияда мұндай өнімдерді тұтынуға тыйым салынады.
Үшіншіден, жапон ғалымы Мицуюки Икеда кәріз қалдықтарын қайта өңдеу арқылы «ет» ойлап тапты. Оған түрлі күшейткіш қоспалар қосу арқылы етке айналдырады. Қазіргі таңда «шитбургер» деп аталып кеткен жасанды еттің әлем нарығында айналымда жүргеніне 5-6 жыл болып қалды. Қысқасы ғылым дамыған сайын адам санасына сыймайтын дүниелер ойлап табылуда.
Қорыта айтқанда, «ас – адамның арқауы» деген аталы сөзді алдыңға орынға қоятын қазақ үшін адал ас бәрінен биік тұрады. Жұрт жаппай халал тағамға көшкен сайын жүректе иман орнығып, санада сілкініс пайда болады.
Әбдісамат ӘБДІШ
Елімізде халал өнімдерін қалыптастыру енді жолға қойылып келеді. Бізде көбіне адал десе, тек азық-түлік не шұжық еті еске түседі. Себебі, дүкенге кірсек, «Халал» деген таңбаланған тауарды іздейміз. Ал ақиқатында әлемдік нарықта киім-кешек, әшекей бұйымдары, косметика, парфюмериялық және гигиена заттары халал стандартқа бойынша қолданысқа енгізілген. Оған қоса, қаржы саласы мен мүлікті пайдалану бағытындағы бірқатар қызметтер де бар. Негізі біздің түсінікте халал – Ислам шарттарына қайшы келмейтін сапа стандарты. Шариғи тілмен айтқанда, «рұқсат етілген, құпталған» деген мағына.
Бүгінгі таңда тұрмыста «халал» деп пайдаланып жүрген өнімдерді шығаратын кәсіпорындарға сертификатты «Қазақстан Республикасының халал индустриясы» қауымдастығы мен Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы жанынан ашылған «Халал Даму» ЖШС-гі мен тағы да үш ұйым береді. Соңғысының сайтына кіріп, «Халал Даму» серіктестігінің сараптамасынан өтіп, «Халал» сертификатын алған кәсіпорындар мен мекемелерді санап шықтық. Үш жүз. Осынша кәсіпорын елімізде халал индустриясы бағытында кәсібін дөңгелетуде. Ал «Қазақстан Республикасының халал индустриясы» қауымдастығының төрағасы Марат Сәрсенбаевтың айтуынша, елімізде 500-ден аса зауыттар, ет комбинаттары, қызмет көрсететін қоғамдық тамақтандыру желісі халал стандарына көшкен. Әрі жыл санап оның саны артып келеді. «Ауру – астан» демекші, адам саулығына кері әсер ететін факторлардың 50 проценті тамақтанудан келеді, яғни адал тағамның маңызы айрықша. Содан болса керек, жер-жаһанда халал өнімдерін тұтынатын мемлекет саны жүз елуден асады. Халал өнімін не қызметін мұсылман халықтары ғана пайдаланады деген сөз жаңсақ. Өйткені адал тауарды тұтынушылардың қатарында өзге дін өкілдері де өте көп. Ендігі кезекте, әлем халқының адал өнімді тұтынудағы тынысына тоқталсақ.
ЖАҺАН ЖҰРТЫ НЕ ЖЕП ЖҮР?
Соңғы жылдары Парсы шығанағы мен Оңтүстік Шығыс Азия аймағында ет өнімдерін тұтыну көлемі едәуір ұлғайған. Green Point Marketing агенттігінің мәліметінше, Біріккен Араб Әмірлігінде оның мөлшері 30 проценттен асқан. Ал Мысыр елінде 28%-ға жетсе, Мароккода 20%-ға жеткен. Оған қоса Азия-Тынық мұхит аймағы мемлекеттеріде халал етті тұтыну көлемі 54%-ды құрайды. Швейцариялық «Nestle SА» компаниясының Малайзиядағы бөлімшесі Араб түбегін түбегін жауламақ ниетте. Көршілес Ресейде халал еттің саудасы 10%-тен асқан.
Жалпы денсаулыққа зиянсыз заттар мен киімдер, доңыз, алкогольден, түрлі химиялық зиян қоспалардан ада тағамдар кез келген көзі ашық адамды ойландырары хақ. Жаһандағы 1,8 миллиард мұсылманның басым бөлігі халал стандартын іздеп жүріп қолданады. Бұл бағытта аты әлемге мәшһүр Unilever, Beiesdorf сынды алпауыт компаниялар мұсылман әйелдеріне халал косметика өнімдерін ұсынып отыр. Халал нарығына өз өнімдерін шығаруға Бразилия мен Австралия да құлшыныс танытуда. Оған қоса, McDonald,s, Subway, Nestle және Papa John тағам компаниялары халал өнімдерін мұсылман әлеміне саудалап отыр. Бұл дегеніміз – АҚШ пен Еуропа халал индустриясын жақсы табыс көзі екенін түсініп, бұл саланы игеріп үлгерді.
Индонезия елінде стратегиялық-саяси жоспар негізінде адал стандарт бойынша арнайы заң қабылданған. Заңға сәйкес 2017 елде өндірілетін тағам, гигиеналық заттар, дәрі-дәрмек 2020 жылға дейін толығымен халал сертификаттауынан өтуі тиіс. Дегенмен, Малайзия халал индустриясының көш басында келеді. Әзірге бұл ел жоғары стандарттарға ие халал өнімдерінің ірі экспорттаушысы болып саналады. 2020 жылы Малайзия әлемдік халал индустрияның орталығына айналады деген болжам бар. Өйткені осы уақытқа дейін малайзиялық 500 компания шариғат талабына сай тауар өндіретіні жөнінде халықаралық сертификат алып үлгерген. Мәселен, бір ғана штатының өзінде халал сертификатына 300-ге жуық компания ие болған.
Әлгінде айттық жаһан жұрты жаппай адал асты қолдануда деп. Енді осы тақырыпты тереңірек тарқатсақ. Кез келген ел Дүниежүзілік сауда ұйымына кіргендіктен сөресін қымтап отыратын шекара жоқ. Осы тұста Араб елдері халал жұмыртқаны ғана қолданады екен. «Ой – жүйрік» демекші, сонда әтеш пен тауық алдын ала «бісмілләсін» айтып, неке қияды ма? Негізі бұл әзілдің артында зілі бар. Қазіргі таңда жұмыртқаның көбін тауық тумайтын болған. Басым бөлігін Қытай химия, синтетика, парафин, гипстен жасайды. Оның сары уызында доңыздан алынатын «желатин» бар. Сондықтан Араб елдерінің халал жұмыртқа іздейтіні. Бұл бір. Енді екіншіден, ғылымның дамығаны сондай, АҚШ-та кәдімгі күріштің тұқымына адамның бауырынан алынған ДНҚ-ны қосады. Сол секілді картоп пен бәйшешекті будандастырып, нәтижесінде зиянды жәндіктер жоламайтын түрін алуда. Бір кездері біздің елімізде де мысықтың ДНҚ-сы қосылған бидайдың тәркіленгені белгілі. Сонымен қатар бүгінгі таңда құс өсірушілердің өзі тауықтың бас-сирағын, жүн-жұрқасын ұнтақтап, оған химиялық қоспа қосып, тірі тауықтарға жем қылып беруде, Әрине, мұның бәрі харам. Халал индустрияда мұндай өнімдерді тұтынуға тыйым салынады.
Үшіншіден, жапон ғалымы Мицуюки Икеда кәріз қалдықтарын қайта өңдеу арқылы «ет» ойлап тапты. Оған түрлі күшейткіш қоспалар қосу арқылы етке айналдырады. Қазіргі таңда «шитбургер» деп аталып кеткен жасанды еттің әлем нарығында айналымда жүргеніне 5-6 жыл болып қалды. Қысқасы ғылым дамыған сайын адам санасына сыймайтын дүниелер ойлап табылуда.
Қорыта айтқанда, «ас – адамның арқауы» деген аталы сөзді алдыңға орынға қоятын қазақ үшін адал ас бәрінен биік тұрады. Жұрт жаппай халал тағамға көшкен сайын жүректе иман орнығып, санада сілкініс пайда болады.
Әбдісамат ӘБДІШ
