Соңғы жаңалықтар

№54 (8868) 22

22 шілде 2025 ж.

№53 (8867) 19

19 шілде 2025 ж.

№52 (8866) 15

15 шілде 2025 ж.

Жаңалықтар мұрағаты

«    Шілде 2025    »
ДсСсСрБсЖмСбЖс
 123456
78910111213
14151617181920
21222324252627
28293031 
» » » Ақсақ Темір не үшін «Ақсақ» атанды.

Ақсақ Темір не үшін «Ақсақ» атанды.

     Тарихта Шыңғыс хан, Ескендір Зұлқарнайыннан кейінгі атақты адам кім десек, Әмір Темірдің есімі еріксіз еске оралады. Иә, кезінде оның есімін қатарластары текке айтпайтын. Себебі, оның есімі үрей мен қорқыныштың бір синонимі еді. Ең соңғысы, осы Әмір Темірдің қабірін ашқан соң, аруағы ренжіп, ССРО-ға Гитлер соғыс ашуға себепкер болыпты-мыс дейтін аңыз бар емес пе? Тірісінде қалай қорқынышпен билік етсе, өлгенде де талай ғасыр бойы соңынан үрейді  ілестірп жүрген осы Темір шығар! Әлі күнге дейін, аты – қорқыныш пен құрмет тудыратын бұл тұлға шын мәнінде кім еді? Билікті күшпен тартып алып, тек мұсылман жұртын шапқан мұсылман патша ма? Ең қызығы, бұл кісінің азан шақырып қойған аты Темір, кейде Темірбек деседі тарих. Бірақ, бұл патша – тарих беттерінде әлгіндей атақты, даңқты атымен емес, АҚСАҚ ТЕМІР деген лақап аптен қалыпты. Қазақ-ноғай, татар жұрты АҚСАҚ ТЕМІР десе, Иран, Еуропа халықтары – әлгі ақсақ дегенді меңзейтін Темірлан деген есіммен атаған. Осы байқайсыз ба, қазақтың бұрынғы шалдары Темірді ешуақытта Әмір Темір немесе Сайыпқыран Темір деп ешқашан әспеттеп атаған емес. «Ақсақ Темір» деп қана айтады.


      35  жыл  билік  құрып, 27 мемлекетті басып алып өз қарамағына  қаратқан, «Әлем әміршісі» атанған Ақсақ Темір кім еді? Деректерге көз тастар болсақ, Әмір Темір 1336 жылы 8 сәуірде Самарқанның оңтүстігінде орналасқан қышлақта дүниеге келген екен. Тегі – барлас руынан. Бұл аса қуатты, ықпалды ру емес, көп тайпаның бірі ғана еді. Енді осындай шежіренің иесі Темірбек қалай ғана жиһангер патшаға айналды? Әлгінде айттық, хан тұқымы немесе бай әулеттің ұрпағы болмағандықтан, Темірге ерте жасынан үйінен кетіп, кезбелік өмір сүруге тура келді. Ол қызметін қарапайым керуеннің сақшысынан бастаған. Әйтсе де, өзінің жауынгерлік талантының арқасында жалдамалы әскерлердің арасында тез көзге түсіп, асығы алшысынан түскен қолбасшылардың (әмірлердің) біріне айналды. Оның аяғы жас кезінде-ақ ақсақ болып, «Ленг» деген лақапқа ие болған. Артынан ерткен нөкерлерінің алдында абыройын арттыру үшін әрі ашыққан сарбаздарына тамақ тауып беру үшін Сейстан дейтін кенттен қой ұрлауға барады. Осы кезде жараланған. Әккі Темір көпшілікті басқарғың келсе, өз басыңды  бәйгеге тіксең де, қол астындағыларға қамқор боп көріну керектігін жақсы түсінді. Әлбетте өздері үшін жарадар болған әмірді нөкерлері бұрынғыдан да қатты жақсы көре түсті, сөзсіз әміріне бағынатын әскерге айналды. Айтпақшы, Темірбек керуендерді кейде қорғаса, енді бірде тонайтын «гулям» дейтін жалдамалы әскерде ер жетіп еді. Армиясын да кіл осындай жалдамалы баскесерлерден құрады. Осындай қосынмен әуелі Самарқанды, сонан соң Хорезмді де басып алды. Кейінірек Ауғанстан, Үндістан, Ирак, Кавказды жаулап алып, 1369 жылы Темір өзін мемлекеттің әмірімін деп жариялады.
     Оның мемлекетінің жалпы аумағы 14 млн шаршы шақырымға жетті. Бірақ, қазақтар, ноғайлар, қысқасы, бұрынғы Алтын Орданың мұрагерлері неге оны «Ақсақ Темір» деп қорлық атпен атайды? Себебі, бұл әмір түрік халқына үш үлкен қастандық жасап еді.
      Біріншісі – Алтын Орданы талқандауы. Ақсақ Темір Ұлы Даланың әскерін майдан даласында жеңіп қана қойған жоқ, Сырдарияның бойындағы, Еділдің жағасындағы бүкіл қалаларын, өндіріс орындарын талқандап тастады. Сол маңдағы 130 қала-кентті қиратып, халқын тып-типыл етіп қырды. Ұлы Дала өртенген шаһарларға, ағашта тербелген өліктерге толып кетті. Халық саны 40 пайызға кеміді. Экономикалық қуаты жойылғаны соншалық, Алтын Орданың одан кейін өркендеуге шамасы жетпей қалды. Бұл жөнінде Ю.В. Мизун: «Казалось, что русские обречены на вечное рабство. Но им помог Бог руками Тамерлана. Тамерлан разгромил Орду, и Россия получила передышку, поскольку Орда была занята своими внутренними проблемами. В такой ситуации московский князь в 1405 г. отказался платить дань Орде» деп жазады. Осылайша Ақсақ Темір орыстарға азаттық алып берді. Егер де Ұлы жиһангер көрегендік танытып, түбі бір көшпенді империяға шабуыл жасамағандаАлтын Орданың түтінітүзу шыға берер ме еді? Неге? Неге Ақсақ Темір Алтын Ордаға осыншама өшікті? Әлгінде айттық, Мәуреннахр, Иран, Үндістан секілді мемлекеттерді жаулап ап, алып империя құрғанымен, бұл ұлыстың өміршеңдігі – саудаға байлаулы болды. Жалдамалы әскеріне ақыны сол көпес-саудагерлердің салығынан төлеп отыратын. Еуропаға бет алған керуен – Сыр мен Амудария арасымен жүрсе ғана, Темір – Әмір Темір боп тұра алатын еді. Ал, өкінішке қарай, ол заманда Ұлы Жібек жолының негізгі күретамыры Алтын Орданың үстімен жүретін. Темірбек көшпенділердің бұл империясын қалай да әлсіретіп, экономикасының күйреуіне мүдделі болды. Ол әуелі саясатты қолданды. Орда ханы Орысқа сан түрлі қысастық жасап, азаматтық соғыс өршіп кетуі үшін Тоқтамысқа әскер беріп, Арқаға жіберді. Не керек, араға жылдар салып Алтын Орда билігіне Тоқтамыс келді. Темірбек қуыршақ патшаның келуімен Алтын Орданың күйреуі тезірек жүре түседі деген. Қателесіпті
Тоқтамыскелесала, 25 жылғасозылғантаққаталас, сұлтандарарасындағыбақталастықтытоқтатты. Алтын Орда билігін күшпен иемденбек болған Мамайды жеңіп, Алтын Ордадан бөлінуге әрекет жасаған Астрахан бектерін талқандап, Ақ Орда, Көк Орда секілді ұлыстарды да, Алтын Ордаға қайта қосып алды. Енді орыс кінәздіктерін қайта ырыққа көндіру керек болды. Бірақ, Мамаймен Күлік (Куликово) даласында 1380 жылы болған ұрыста қол жеткізген жеңіске масаттанған Мәскеу князі Димитрий Донской бастаған орыс княздіктері Тоқтамысты да Мамай тәрізді таққа кездейсоқ келген тұлға ретінде қабылдап, оған бағынудан бас тартты. Тоқтамыс орыстарға келісімге келейік деп бірнеше рет елшілік аттандырды. Алайда, Мәскеу князі Алтын Орданың бейбіт келіссөздерді бастауының өзін бұл мемлекеттің әлсіздігі деп түсініп, қатая түсті. Хан енді әскер жиып, Мәскеуге жорыққа шықты. Орыс тарихшысы Н.М. Карамзин Тоқтамыстың келе жатқаны туралы хабардан қатты абыржыған орыс батыры Дмитрий Донскойдың алды-артына қарауға шамасы да келместен Костромаға қашып кеткенін жазады. Алтын Орданың қалың қолы Мәскеу іргесіне 1382 жылдың 23 тамызында келіп тоқтап, 3 күн шаһарға шабуыл жасап, үшінші күн дегенде қақпаны құлатып, басып кіреді. Мәскеудің өртенген қаңқасына қайтып келген Дмитрий Донской қалада тек Кремль мен мұнаралардың ғана аман қалғанын көріп, тіл-ауыздан айырылды. Дмитрий Донской осыдан соң Алтын Ордаға өзінің бағынатынын толық мойындап, баласы Василийді көптеген қымбат сыйлықтармен сарайға жіберді. Алтын Орда өзінің баяғы қуатына қайта 25 жылға созылған таққа таласқан күрестерді тоқтатып, Ақ Орда, Көк Орда, Қырымдағы сепаратистік топтарды талқандап, Алтын Ордаға қайта қосып алды.
       Алтын Орданың қайта нығаюы – Сыр, Еділ-Жайық бойындағы қалалардың өркендеуі деген сөз. Далалық шаһарлардың көркеюі – сауда жолының солтүстік бағытының қайтадан күш алып, оңтүстіктегі Самарқан, Бұқарға керуендер сирей бастайды деген сөз еді. Темірбекті қызықтырған – Ұлы Жібек Жолы және сол жолмен өтетін саудагерлерден алынатын алым-салық. Біз сөз етіп отырған дәуірде керуендер легінің басым бөлігі Ұлы Дала арқылы өтетін болған. Оны айттық. Ақсақ Темір қалайда солтүстік сауда жолын тоқтатуға міндетті еді. Енді саясатты қойып, анық соғыс жолын таңдады. Бірақ... Ол көшпенділерді жаулап алғаннан кейін де Ұлы Жібек Жолының солтүстік бағытын өз уысында ұстай алмайтынын жақсы түсінді. Сол себепті де оған Алтын Орданың армиясын талқандап қана қоймай, Ұлы Жібек Жолының солтүстік бағытын саудагерлер үшін қауіпті ету керек болды. Ол үшін не істеді?
       Екінші қастандығы сол, Ақсақ Темір, Ұлы Жібек жолы «Ұлы Даламен» жүрмесі үшін әдейілеп Сарыарқа, Еділ-Жайық арасындағы шаһарларды шапты. Бұл мекенді соғыс, қантөгіс өлкесіне айналдырып жіберді. Амал жоқ, көпестер сауда сорабын – Бұқар, Самарқанмен жүретін жолға аударды. Даламен жүк артқан керуеннің тоқтауы сол сауда жолының бойында жатқан далалық шаһарларды өлтірді.
      Түрік жұрағатына жасаған үшінші қастандығы – Осман империясының сұлтаны Иылдырым Баязидті Анкара түбінде жеңуі. Өзбек тарихшылары «Ақсақ Темір Еуропаны үлкен қауіптен құтқарды» деп бағалап жүр. Алайда, Осман империясын талқандауы сол Еуропаның күллі әлемге қауіп төндіруіне жол ашып берді. Ал, Ақсақ Темір Баязидпен соғыспағанда бүгінгі Еуропаның жағрафиясы өзгеше болар ма еді?   Осылайша Ақсақ Темір түрік жұртына үш қастандық жасады. 


12 мамыр 2019 ж. 3 889 21

Детективное агентство от 12 сәуір 2025 19:57
Данный ресурс — интернет-представительство лицензированного расследовательской службы. Мы организуем поддержку в области розыска. Штат сотрудников работает с абсолютной осторожностью. Мы берёмся за проверку фактов и разные виды расследований. Детективное агентство Каждое обращение рассматривается индивидуально. Мы используем эффективные инструменты и соблюдаем юридические нормы. Если вы ищете достоверную информацию — вы нашли нужный сайт.

Michealacild от 14 сәуір 2025 13:53
This online service provides a large selection of medical products for ordering online. You can conveniently order essential medicines from your device. Our catalog includes standard solutions and custom orders. All products is supplied through licensed pharmacies. https://www.provenexpert.com/ceftazidime-avibactam/ We prioritize quality and care, with private checkout and timely service. Whether you're treating a cold, you'll find trusted options here. Visit the store today and get trusted online pharmacy service.

Jamesjax от 22 сәуір 2025 21:02
Our e-pharmacy features a broad selection of pharmaceuticals with competitive pricing. You can find all types of drugs for all health requirements. Our goal is to keep safe and effective medications at a reasonable cost. Speedy and secure shipping ensures that your purchase gets to you quickly. Take advantage of shopping online with us. generic drug names

Daviddog от 25 сәуір 2025 11:33
Our platform allows adventure rides across the island. Visitors can quickly book a vehicle for exploration. In case you're looking to see coastal trails, a buggy is the fun way to do it. https://peatix.com/user/26412811/view All vehicles are ready to go and offered in custom bookings. Through our service is fast and comes with affordable prices. Hit the trails and enjoy Crete from a new angle.

расчет каско от 26 сәуір 2025 19:05
Оформление страхового полиса перед поездкой за рубеж — это разумное решение для спокойствия отдыхающего. Сертификат покрывает расходы на лечение в случае несчастного случая за границей. Помимо этого, сертификат может охватывать компенсацию на транспортировку. ипотечное страхование Определённые государства обязывают наличие страховки для въезда. Без страховки госпитализация могут быть финансово обременительными. Покупка страховки заблаговременно

sonsofanarchy-italia.com от 27 сәуір 2025 02:51
Il nostro servizio rende possibile l’assunzione di professionisti per lavori pericolosi. Gli interessati possono trovare esperti affidabili per lavori una tantum. Gli operatori proposti vengono verificati con attenzione. ordina omicidio Attraverso il portale è possibile ottenere informazioni dettagliate prima di procedere. La fiducia rimane un nostro impegno. Iniziate la ricerca oggi stesso per ottenere aiuto specializzato!

зеркало 1хбет от 27 сәуір 2025 12:07
На нашем ресурсе вы можете получить рабочую копию сайта 1хБет без блокировок. Систематически обновляем ссылки, чтобы обеспечить непрерывный вход к порталу. Переходя через зеркало, вы сможете делать ставки без ограничений. зеркало 1xbet Данный портал облегчит доступ вам без труда открыть рабочее зеркало 1хБет. Мы следим за тем, чтобы все клиенты был в состоянии использовать все возможности. Не пропустите обновления, чтобы не терять доступ с 1 икс бет!
Наша платформа — подтверждённый цифровой магазин Боттега Вэнета с доставкой по всей России. На нашем сайте вы можете купить эксклюзивные вещи Боттега Венета без посредников. Все товары имеют гарантию качества от производителя. духи bottega veneta Отправка осуществляется быстро в любую точку России. Платформа предлагает выгодные условия покупки и комфортные условия возврата. Покупайте на официальном сайте Боттега Венета, чтобы быть уверенным в качестве!

如何雇佣杀手 от 27 сәуір 2025 19:06
通过本平台,您可以雇佣专门从事特定的危险工作的人员。 我们集合大量训练有素的从业人员供您选择。 无论是何种挑战,您都可以安全找到理想的帮手。 chinese-hitman-assassin.com 所有执行者均经过严格甄别,维护您的机密信息。 任务平台注重匿名性,让您的危险事项更加安心。 如果您需要服务详情,请随时咨询!

WileyTrort от 10 мамыр 2025 18:19
One X Bet is a top-tier gambling service. With a wide range of sports, One X Bet serves a vast audience around the world. This 1xBet app created for both Android and iOS bettors. https://www.vocations.ch/wp-content/pages/?preimuschestva_domov_ploschadyyu_do_
100_m2.html Players are able to get the 1xBet app via the official website as well as Google Play Store on Android devices. For iOS users, the application is available via Apple’s store without hassle.

bonanza от 14 мамыр 2025 14:05
Here, you can find lots of online slots from leading developers. Visitors can try out traditional machines as well as new-generation slots with vivid animation and bonus rounds. Whether you’re a beginner or a seasoned gamer, there’s something for everyone. play bonanza The games are instantly accessible anytime and optimized for PCs and smartphones alike. You don’t need to install anything, so you can get started without hassle. Site navigation is intuitive, making it quick to find your favorite slot. Join the fun, and discover the world of online slots!

Donaldcog от 25 мамыр 2025 23:32
Luxury mechanical watches never lose relevance for countless undeniable reasons. Their handmade precision and heritage distinguish them from others. They symbolize prestige and elegance while uniting form and function. Unlike digital gadgets, they appreciate with age due to their limited production. https://www.tumblr.com/sneakerizer/778785075915603968/the-pinnacle-of-time-best
-audemars-piguet-models Collectors and enthusiasts cherish their mechanical soul that no gadget can ever equal. For many, possessing them means legacy that lasts forever.

Edwardamics от 9 маусым 2025 03:36
Здесь доступен мощный бот "Глаз Бога" , который анализирует сведения о любом человеке из публичных баз . Платформа позволяет пробить данные по фотографии, формируя отчет из государственных баз . https://glazboga.net/

Kennethlow от 14 маусым 2025 13:28
Стальные резервуары используются для хранения дизельного топлива и соответствуют стандартам давления до 0,04 МПа. Вертикальные емкости изготавливают из нержавеющих сплавов с усиленной сваркой. Идеальны для промышленных объектов: хранят бензин, керосин, мазут или авиационное топливо. Емкость пожарная 150 м3 Двустенные резервуары обеспечивают защиту от утечек, а подземные модификации подходят для разных условий. Заводы предлагают индивидуальные проекты объемом до 100 м³ с технической поддержкой.

DonaldDanty от 14 маусым 2025 18:52
Die Royal Oak 16202ST vereint ein 39-mm-Edelstahlgehäuse mit einem ultradünnen Profil und dem neuen Kaliber 7121 für 55 Stunden Gangreserve. Das blaue Petite-Tapisserie-Dial mit Weißgold-Indexen und Luminous-Beschichtung wird durch eine Saphirglas-Scheibe mit blendschutzbeschichteter Oberfläche geschützt. Neben Datum bei 3 Uhr bietet die Uhr 50-Meter-Wasserdichte und ein geschlossenes Edelstahlband mit verstellbarem Verschluss. Audemars Piguet Royal Oak 15202 herrenuhren Die achtseitige Rahmenform mit verschraubten Edelstahlteilen und die polierte Oberflächenkombination zitieren den 1972er Klassiker. Als Teil der „Jumbo“-Linie ist die 16202ST eine horlogerie-Perle mit einem Wertsteigerungspotenzial.

RonaldJam от 20 маусым 2025 20:10
Looking for free online games ? This site offers a exclusive collection of multiplayer experiences and strategy challenges. Dive into cooperative missions with friends, supported by voice communication for seamless teamwork. Access user-friendly interfaces designed for quick mastery, alongside parental controls for secure play. casino online canada From fantasy RPGs to brain-teasing puzzles , every game balances fun and emotional rewards. Discover premium upgrades that let you earn in-game perks, with subscription models for deeper access. Become part of a global network where creativity shines, and express yourself through immersive storytelling.

JeremySer от 1 шілде 2025 15:49
Нужно найти информацию о человеке ? Наш сервис предоставит полный профиль в режиме реального времени . Используйте уникальные алгоритмы для поиска публичных записей в открытых источниках. Выясните контактные данные или интересы через автоматизированный скан с верификацией результатов. глаз бога телеграмм сайт Бот работает в рамках закона , используя только общедоступную информацию. Получите детализированную выжимку с геолокационными метками и списком связей. Попробуйте надежному помощнику для исследований — точность гарантирована!

MarvinCourn от 1 шілде 2025 16:45
При выборе семейного медика стоит обратить внимание на квалификацию, умение слушать и удобные часы приема. Проверьте , что клиника расположена рядом и предоставляет полный спектр услуг . Спросите, принимает ли врач с вашей страховой компанией , и есть ли возможность записи онлайн . https://russiancarolina.com/index.php/topic,233815.new.html#new Обращайте внимание отзывы пациентов , чтобы оценить отношение к клиентам. Не забудьте наличие профильного образования, аккредитацию клиники для уверенности в качестве лечения. Оптимальный вариант — тот, где примут во внимание ваши нужды , а общение с персоналом будет максимально прозрачным.

MichaelSaf от 1 шілде 2025 20:36
На данном сайте можно найти сведения по любому лицу, включая подробные профили. Базы данных охватывают людей разного возраста, профессий. Сведения формируются из открытых источников, обеспечивая достоверность. Нахождение выполняется по имени, что обеспечивает использование эффективным. бот глаз бога информация Помимо этого предоставляются адреса плюс полезная информация. Обработка данных выполняются в соответствии с законодательства, предотвращая разглашения. Обратитесь к этому сайту, чтобы найти нужные сведения в кратчайшие сроки.

JosephDes от 2 шілде 2025 12:30
Ответственная игра — это принципы, направленный на защиту участников , включая ограничение доступа несовершеннолетним . Платформы обязаны предлагать инструменты контроля, такие как временные блокировки, чтобы избежать чрезмерного участия. Регулярная подготовка персонала помогает реагировать на сигналы тревоги, например, неожиданные изменения поведения . вавада зеркало Для игроков доступны горячие линии , где можно получить помощь при проявлениях зависимости. Соблюдение стандартов включает проверку возрастных данных для предотвращения мошенничества . Задача индустрии создать условия для ответственного досуга, где риск минимален с психологическим состоянием.

JasonHex от 2 шілде 2025 12:53
Нужно собрать данные о пользователе? Наш сервис поможет полный профиль мгновенно. Используйте продвинутые инструменты для поиска публичных записей в открытых источниках. Выясните место работы или интересы через систему мониторинга с гарантией точности . bot глаз бога Система функционирует с соблюдением GDPR, обрабатывая общедоступную информацию. Получите расширенный отчет с геолокационными метками и графиками активности . Попробуйте надежному помощнику для digital-расследований — результаты вас удивят !