Марқұмды жерлегенше қайда қойған дұрыс?

  Ислам діні мен ұлттық салт дәстүрінің астасуы жөнінде аз айтылып, аз жазылып жүрген жоқ. Бұл екеуі ғасырлар бойы бірбірімен жымдасып, ортақ құндылыққа айналған. Әйтсе де, ел арасында ысырапшылдыққа бой алдырып, дінді ескінің қалдығы санайтындар аз емес. Тіпті қаза болған адамның денесін үй ішіне емес далаға киіз үй тігіп соның ішінде сақталуы қажет. Ата-баба салтында қазалы үйдің қазаны үш күнге дейін төңкеріліп, ошақтағы оты сөндіріліп тұратын десе-ді. Ал, бүгінде марқұмға арнап ас беру бәсекеге айналды. Жаназа мен жерлеу рәсіміндегі ысырапшылдықтың тоқтар түрі жоқ. Құдайы ас пен той дастарханының айырмашылығы азайды. Тақырыпты кеңінен тарқату мақсатында «Құмсаһаба» мешітінің имамы Ержан Сейтжаппарұлына сауал қойған едік.
  – Ауданымызда діни ахуал тұрақты, ешқандай теріс әрекеттер жоқ. Тек, ысырапшылдық басым. Кісі қайтыс болған үйде әйелдер жыртыс жыртып, дастарханды жайнатып, кішігірім тойға айналдырып жібереді. Осы жағы тиылмай тұр. Ата-бабамыз жылдар бойы бұл мәселеде шариғат ережесінен аспаған. Нақтылап айтқанда, құлшылықтарымызды ханафи мазхабы аясында жасау абзал. Қазақ халқының нақылына салсақ, «Қисық арба жол бұзады, дүмше молда дін бұзады» немесе Шәкәрім жырлағандай «шала дін», «жарты мұсылман», «жарты адамгершілік» ұғымдары орын алмас үшін діни сауаттылықты арттыру қажет. Дін дегеніміз – әркім өз ыңғайына бұра пайдаланатын нәрсе емес, керісінше бүкіл адамзатқа ортақ құндылық екенін ұмытпауымыз керек.

 

– Дұрыс айтасыз, қара жамылған үйге барып, қайғысына ортақтасудың орнына дастарханын сынап, таратқан дүниемүлкін әңгіме қылатындар бар. Жалпы, дін мен дәстүрге салсақ, қазалы үйде қазан көтеру дұрыс көрілмейді емес пе?

  – Осы мәселені көпшілікке түсіндіре алмай жүргенімізге біршама жыл болды ғой. Бар мақсатымыз – қуаныш пен қазаның арасын ажыратып, ысырапшылдыққа жол бермеу. Әрі жаназа мен жерлеу рәсіміндегі шариғатқа қайшы амалдарға тоқтам салу. Қаралы үйде қонақтар үшін арнайы дастархан жайғызып, ауыртпалық түсірудің жөні жоқ. Алыстан келгендерге ет жақын туысқандары мен көршілері ауыз тигізуіне болады. Жақынынан айырылған жаралы жанды базар жағалатып қою мұсылмандыққа жат. Сосын тағы бір мәселе, ата-бабаларымыз марқұмның денесін киіз үй тігіп, бөлек жайға қойған. Ал қазірде бір бөлмеде өлген адамның денесі жатса, екінші бөлмеде дастарқан жайып, ас ішіліп жатады. Өлген адамның ең бірінші асқазаны бұзылып, өт жолдарынан иіс шыға бастайды. Ол ауа арқылы айналасына таралады. Сол жерде жүрген аяғы ауыр келіншектерге мұның зияны, дімкәс, кемтар балалар дүниеге келуі мүмкін. Осындай дүниелерді көпшілік дұрыс түсініп, ескерсе дейміз. Әуелде бар адамдардың садақа ниетімен атқарған амалдары келе-келе бәсекеге айналды. Бұл қара жамылған шаңырақтың қосымша шығындалуына, қаржысы жоқ болса қарыздануына жол ашады. Шын мәнінде марқұмның атынан қайыр-садақа еткісі келген жан қайырымдылық істерге, яғни мұқтаж жандарға жоқ-жітікке таратып, осы ізгі істерінің сауабын дүниеден өткен марқұмның рухына бағыштаса, нұр үстіне нұр болмас па еді? Бірақ, осы айтылған екі мәселеде де көпшілік жалған намысқа бой алдырады. Елдің әңгімесінен әрі аса алмайды. «Өлгеннен кейін керек қылмай сыртқа шығарып тастапты деп айтады» деп, өлікті төрге шығаратын әдеттерін де тия алмай келеді.