Қоғамның қауіпсіздігі – елдің тыныштығы

Прокурордың жұмыс кестесі сағатпен емес, минутпен жоспарланған. Өйткені заңдылықты қадағалайтын ең жоғары орган әр бір қылмыстың тергелу заңдылығын қадағалайды. Осындай қарбалас жұмыс барысына қарамастан аудан прокуроры Дабыл Аянұлы ең басты мәселе тұрғындардың қауіпсіздігі екенін алға тартып, бізге сұқбат беруге келісті.

– Дабыл Аянұлы, әуелі қыл­мыстың алдын алу шаралары бой­ынша прокуратура жұмысының өткен жылғы нәтижесіне тоқталып өтсеңіз?
– Құқық бұзушылықтың алдын алу прокуратура органдарының басым бағыттарының бірі. Осы ретте уәкілетті органдардың жұмысын үйлестіріп қана қоймай, профилактикалық іс-шаралар жүргізеді. Осыған байланыс­ты ауқымды жұмыстар атқарылып келеді. Нәтижесінде 2022 жылы аудан көлеміндегі қылмыстылық 2021 жылмен салыстырғанда 25 пайызға азайған. Атап айтқанда, зорлау 2-ден 1-ге төмендеп, тонау 100 пайызға жойылды. Бұзақылық 50 пайызға, есірткі қылмыстары 18 пайызға төмендеген. Ұрлық 48-ден 31-ге, жас балаларды азғындық жолға түсіру мүлдем орын алған жоқ. Ал денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру 25 пайыздық көрсеткішті көрсетіп, 4-тен 3-ке азай­ған. Сондай-ақ профилактикалық іс-шаралар нәтижесінде жүргізілген жұмыс барысында алкогольдік масаң күйде жасалған қылмыстар 48, бұрын сотты болғандармен жұмыс 30, кәмелет жасына толмағандармен жасалған қылмыс саны 60, топ болып жасалған қылмыс 55, қоғамдық орында жасалған қылмыс саны 6 пайызға төмендеді. Дегенмен осындай атқарылған шараларға қарамастан аудан көлемінде жекелеген қылмыс түрлері де көбейген. Мәселен, алаяқтық 9 пайызға өссе, жас баланың жыныстық тиіспеушілігіне қатысты 2 іс қаралып, өткен жылы 100 пайызға өскендігін көрсетіп отыр. Сонымен қатар негізсіз уақытша ұстау абақтысына қамалған және полиция бөлмелерінде заңсыз ұсталған 6 азаматтың конституциялық құқығы қорғалып, босатылды. Бұның барлығы халықпен тұрақты жиындар өткізіп, жалпы білім беретін оқу орындарында қылмыстың алдын алу мәселелері бойынша кездесудің жолға қойылғандығын айқындайды.
– Қазір қылмыстың түрі көп. Оны өзіңіз жоғарыда айтып өткен мәліметтен байқауға болады. Ал алдын алуда қандай іс-шаралар жүргізілуде?
– Қылмыстың аты қашанда қылмыс, өтеуі жаза. Ол ауыр немесе жеңіл деп бөлінгенімен, біз ешқайсысына басымдық бермейміз. Соған қарамастан тұрғындарды қылмыстық белсенділік­тің кез келген көрінісінен қорғауға тырысамыз. Әрине бұл заң тұрғысында ғана іске асады. Дегенмен, орын алған қылмысты сандық тұрғыда салыстыратын болсақ, жасалатын қылмыстық құқық бұзушылықтардың өскендігі алаяқтық ісінде айқын байқалып отыр. Осыған байланысты қазіргі таңда өршіп тұрған алаяқтық, мал ұрлығы, есірткінің заңсыз айналымы қылмыстарының алдын алу, жол қозғалысы қауіпсіздігін қамтамасыз ету және тұрғындарды қылмыстық құқық бұзушылықтан қорғау мақсатын­да аудан көшелерінде билбордтар ілі­ніп, жадынамалар тартылып, түсіндіру жұмыстары жүргізілуде.
– Дабыл Аянұлы, соңғы уақытта прокуратураның қызметі мен өкілеттіктеріне қатысты бірқатар өзгерістер енуде. Мемлекет басшысы жүктеген міндеттер өзіңіз басқаратын салада қалай жүзеге асуда?
– Мемлекет басшысының «Жаңа жағдайдағы Қазақстан: іс-қимыл ке­зеңі» атты Қазақстан халқына ар­наған Жолдауына сәйкес полиция, прокуратура және сот өкілеттіктерінің аражігі ажыратылып, қылмыстық про­цестің үш буынды моделі енгізілді. Өзгеріс енген заңдылық аясында Президенттің бастамасымен адам құқығы мен бостандығын қорғауға ерекше мән берілуде. Нәтижесінде бұл заң азаматтардың қылмыстық іс бойынша сергелдеңге салынып, әуре-сарсаңға түсуінің алдын алса, сәйкесінше олардан түсетін арыз-шағымдарды болдырмауға да септігін тигізеді.
– Цифрлық технология дамыған сайын, қылмыс та түрленіп, дами түсуде. Кейінгі кезде интернет-алаяқтардың қармағына өзі барып түсетіндер де көптеп кездесуде. Әттеген-ай деп, сан соғып қалмас үшін берер кеңесіңіз қандай?
– «Сақтықта қорлық жоқ». Алаяқтар қылмыс әлемінің басты элитасына айналды. Олар заңды мықты меңгерген және жалған келісімшарттарға қол қою арқылы өз әрекеттеріне заңды түрде жауап беруге тырысады. Оның үстіне, тұрғындардың сенгіштігін тағы қосың­ыз. Өзіңіз айтып отырғандай, алаяқтар өздерінің қылмыстық әрекетін интер­нет арқылы іске асырады. Яғни, көп жағдайда азаматтар банк карталарын пайдалану қауіпсіздігінің қарапайым негіздерін білмейтіндіктен, алаяқтардың құрбанына айналады. Егер банктен шотқа қатысты қоңырау шалса, бұл алаяқтар болуы мүмкін. Осындай сәт­те мұндай арандатуға бой алдырмай, банктердің ресми өкілдерінен ақпаратты нақтылау керек.
– Прокуратура саласында қыл­мыстық істердің тергеп-тексеруін электронды нысанда жүргізу қан­шалықты жолға қойылған?
– Өткен жылы аудандық полиция бө­лімімен тіркелген қылмыстық істер бойынша тергеп-тексеру әрекеттері 100 пайыз электронды нысанда жүргізілді. Бұл үрдіс барынша ашықтықты қамта­масыз етіп, тергеушінің, прокурордың және соттың жұмысын бағалауға мүм­кіндік береді. Сондай-ақ дәлелдемелерді бұрмалау, заңсыз шешімдер шығару мүмкіндігін болдырмайды.
– Бұл өмірде кім қателеспейді, кім шалыс баспайды. «Жаңыл­майтын жақ жоқ, сүрінбей­тін тұяқ жоқ» демекші, елімізде бас бостандығынан айыру орын­да­рынан босағандар, ең алды­мен, пробация қызметінің есебіне алы­нады. Оларға қандай көмек көрсетілуде?
– Жазасын өтеп келгендердің қай­тадан қылмыс жасауға ұмтылу әрекеттерінің алдын алу, қылмысқа итермелейтін себептерге жол бермеу және бас бостандығынан айыру орын­дарынан босағандардың қоғамдық өмірге тезірек бейімделіп кетуіне ба­рынша жағдай жасау Жаңақорған ау­данында тұрақты жолға қойылған. Осы орайда ауданда пробация есебінде тұрған 62 азаматты санаттарына қарай бөліп, жұмыссыз ретінде тіркелген 17-сін тұрақты жұмысқа орналастыру басты міндет болды. Бөлінген 11 квота толығымен қамтылып, екі рет ұйымдастырылған жәрмеңке аясында жазасын өтеген 3 азаматымыз тұрақты жұмыспен қамтамасыз етілді. Аталған іс-шаралардың нәтижесінде аудан көлемінде өткен жылы пробация есебінде тұрған сотталғандармен қайта қылмыс жасау деректері тіркелген жоқ. Заң орындары бұл бағыттағы көрсеткішті ұстап тұруда әрі қарай да жұмысын жалғастыратын болады.

– Дабыл Аянұлы, уақыттың тығыздығына қарамастан, аудандағы жағдайды қысқаша сипаттап, тұрғындарға тиісті кеңестер бердіңіз. Мазмұнды әңгімеңізге рахмет!

ТҮЙІН. Әрине бір ғана сұхбатпен аудандағы қылмыстық ахуалды толық айтып шығу мүмкін емес. Дегенмен, тұрғындардың қауіпсіздігі басты мәселе. Прокурордың да, сұхбаттың да көздегені – осы болатын.
                                                                                                                                                Лаура БИБАСАРОВА