Махаббат – адамзаттың мәңгі тақырыбы. Қос ғашықтың қосыла алмай кеткен арман жырын кейінгі ұрпақ ғасырдан ғасырға пәк сезімнің тұмары етіп тағып келе жатыр. Ромео мен Джульетта, Ләйлі мен Мәжнүн, Фархад пен Шырын, Таһир мен Зухра... Бұл ғашықтарға ақындар жыр арнады, ескерткіш те тұрғызылды, кино да түсірілді. Осы орайда қазақта өткен жеті ғашықтың өмір-тағдырларына үңіліп көрген едік. Назарларыңызға ұсынамыз, оқырман қауым. 
"Қыз жібек" Мазмұны "Қыз жібек" – қазақтың ең көне мұраларының бірі, лиро-эпостық дастан. «Қыз Жібек» жыры – аңыз емес, тарихи оқиға, кейіпкерлері өмірде болған адамдар. Жырдың негізгі кейіпкерлері – Төлеген мен Жібек бірін-бірі шын сүйген ғашықтар, бірақ әке батасынан аттап кеткен Төлегеннің өлімі мен Жібектің қайғылы тағдыры талай жанарларға жас үйірілтпей қоймайды. Жібек бейнесі – сұлулық пен әсемдіктің нышаны, қазақ халқының мақтанышы, рухани ескерткіш.  Тарихы "Қыз Жібек" – лиро-эпостық жыр. Шамамен XVII ғасырда жазылған. Жыр нұсқалары арасында айырмашылық аз. Тұңғыш рет Е.А.Александров Мұсабай ақыннан жазып алып, мазмұнын орысшаға қара сөзбен аударған (1880). XIX ғасырдың екінші жартысында татар мұғалімі Фалиолла Тухватуллин Зайсан өңірінен “Қыз Жібек” жырын жинап, 1894 жылы Қазанда бастырған. Жүсіпбек Шайхысыламұлы Қазан қаласында 1900, 1903, 1905, 1909, 1911 жылдары қазақ тілінде жариялаған. “Қыз Жібектің” Тухватуллин жинаған нұсқасы 1925, 1933, 1939, 1957, 1967 жылдары басылып шығып, 1958 жылы “Қазақ эпосы”, “Казахский эпос” жинақтарында, 1963 жылы “Қыз Жібек” деген атпен қазақ, орыс тілдерінде жарияланды, 1988 жылы орыс тілінде жеке кітап болып шықты. Жыр мазмұнында Базарбай байдың Төлеген атты ұлы 14 жасқа толғанда өзіне жар іздеп, 210 сұлудың арасынан Сырлыбай ханның Жібек атты қызын ұнатқандығы айтылады. Үш ай Сырлыбай ханның елінде болған Төлеген өз еліне бармақ болып сапарға шығады. Бірақ Жібекті қызғанып, жол тосқан Бекежан қапыда Төлегенді өлтіріп, қазасын Жібекке өзі келіп естіртеді. Сол үшін Бекежан өлім жазасына кесіледі. Жырдың 2-бөлімінде хабарсыз кеткен Төлегенді іздеп шыққан інісі Сансызбай қалмақ ханы Қоренді өлтіріп, Жағалбайлы елін жаудан азат еткендігі айтылады.  "Айман –Шолпан"  Мазмұны  Жырдың негізгі оқиғасы тама руының байы Маман мен шекті Көтібар батыр арасындағы өзара күресі. Жырда жеке бас бостандығы көтеріледі. Айман тек жеке басының азаттығын көксеген қыз емес, ел тыныштығын, қауым ынтымағын ойлаған ақылды да айлалы, өжет мінезді адам ретінде көрінеді. Жырда Көтібар бейнесі де шебер берілген. Бұрынғы батырлықтың азып, ел ішіндегі ұсақ-түйек тентектікке айналғаны осы бейне арқылы көрсетіледі.  Тарихы  «Айман-Шолпан» — лиро-эпостық жыр. Алғаш жазып алып, баспаға ұсынған – Жүсіпбек Шайхысыламұлы. 1896, 1898, 1901, 1906, 1910, 1913 жылдары Қазан баспасынан жеке кітап болып басылып шықты. Төңкерістен кейін де бірнеше қайтара басылды (1939, 1957).  Жырдың оқиғасы, негізінен, ХІХ ғасырдың алғашқы жартысындағы қазақ елінің әлеуметтік-қоғамдық тіршілігін, тұрмыс-салтын қамтиды. Кейіпкерлердің ішінде тарихта болған адамдардың есімдері кездеседі (Көтібар, Арыстан, Есет, т.б.).  «Қозы көрпеш – Баян сұлу» Мазмұны «Қозы Көрпеш – Баян сұлу» поэмасының негізгі идеялық-мазмұны сол дәуірдегі жастардың сүйіп қосылуын арман еткен тілек-мүдделерді қамтиды. Әуелде поэманың идеялық бір сабағы жесір дауымен байланысты болғанға ұқсайды. «Жесір ерден кетсе де, елден кетпейді» деген пікірді де сабақтастырған. Кейін ол жақтары көмескіленіп, сүйіспеншілік мәселесі негізгі орын алып, оқиға тек сол тақырыптың айналасына ғана шоғырланып, басқа жайттар тек соны дәлелдеуге жарарлық дәрежеде қалған. Поэманы оқыған адамның мақсаттарына жете алмай, өмірден арманда өткен екі жасты аяйтыны да, олардың қосылуына көлденең тұрған Қарабай мен Қодарға қарғыс айтатындығы да сондықтан. Жырда айтыс, тұрмыс-салт жырлары: естірту, жоқтау, қоштасу, т.б. кеңінен қолданылады.  Тарихы Қозы Көрпеш — Баян Сұлу — XIII-XIV ғасырлардан бастап жырланып, XIX ғасырдың ортасында қағазға түскен қазақ халқының лиро-эпостық жыры.  Поэма Сыбанбай, Бекбау, Жанақ, Шөже ақындардың орындауында ауызша таралған. 20-ға жуық нұсқасының ішінен ең белгілісі – Жанақтың нұсқасы. Алғаш ел арасынан жинап, хатқа түсіргендер: Г.Саблуков (1830), Ғ.Дербісалин (1834), А.Фролов (1841), Шоқан Уәлиханов (1856). Жырдың мазмұнын М.Путинцев орыс тіліне аударып бастырды (1856), кейін В.Радлов "Түркі тайпаларының халық әдебиеті үлгілері" жинағының 3-томына еңгізді (1870).  "Қалқаман мен Мамыр" Мазмұны  Қалқаман мен Мамыр ақтабан мен шұбырынды кезінде болған нақты оқиғаға құрылған ғашықтық жыры. Мәмбетайдың қызы – Мамыр 15 жасқа толғанда жылқы бағып жүріп Қалқаманмен танысады. Басқамен атастырылып қойған Мамырды «бастаңғы» (әке-шешесі жоқ үйде қыз бала бір мал сойып, құрбыларын жинап ойнайды) кезінде Қалқаман алып қашады.  Қалқаман тобықты руынан еді. Ру басы Әнет баба Мәмбетайға көп мал беріп жүріп көндіреді. Бірақ, Мәмбетайдың батыры Көкенай мұны қорлық санап, Мамыр төркіндеп келгенда садақпен атып өлтіреді. «Мен өз тентегімді тидым, Әнет баба Қалқаманды өлтірсін, әйтпесе бөлініп көшеміз» дейді. Жүйрік атқа мініп шауып өткенде Көкенай ататын боп келіседі. Рудағы ең жүйрік ат – Ардакүреңге мініп шапқанда оқ қара саннан тиіп, Қалқаман жұртына өкпелеп, Бұқарадағы нағашыларына кетіп қалады.  Тарихы  «Қалқаман мен Мамыр» 1912 жылы Семейде «Жәрдем» серіктестігінің баспасында басылып шыққан. Жазылған уақыты белгісіз. Қалқаман мен Мамырдың махаббат драмасы мекені де белгілі. 1722 жылы Қазақтың Сыр бойында Қалмақтармен жауласуы кезінде болған оқиға.  "Күлше қыз – Назымбек"  Мазмұны  Жырда қырық сан Қырым жұртында Жаныс атты асқан бай болғандығы айтылады. Мал бағатын жер-су үшін болған бір қақтығыста адам өлімі болып, Жаныс он сан ноғай еліне көшіп келеді. Осы елдің ханы Асылбекпен қанаттас қонады. Қатар отырғандарында Жаныс пен Асылбектің әйелдері жүкті болады. Жаныстың әйелі қыз туып, атын – Күлше, Асылбектің әйелі ұл табады да, атын – Назымбек қояды. Екеуі құда болады. Көп ұзамай Асылбек қайтыс болып, Жаныс Қырым жұртына қайта көшіп кетеді.  Тарихы  Күлше қыз – Назымбек жыры – ғашықтық жыр. Алғашқы нұсқаларының бірі 1935 жылы «Әдебиет майданы» журналында жарияланған. Шығарманың оқиғасы Қырымда және Орманбет ноғайлары арасында өткен.  Жыр осы екі жастың адал махаббаты жолында бастан кешкен қиындықтарын арқау еткен.  Қазақстан ғылым академиясының Әдебиет және өнер институтының Қолжазбалар қорында «Күлше қыз – Назымбек» жырының бірнеше нұсқасы сақталған.  "Естай – Қорлан"  Әні:  Бiр қыз бар Маралдыда Қорлығайын,  Табиғат берген екен күн мен айын.  Мұратқа iздеген жан бар жетпес,  Дариға арманым көп, не қылайын.  Ахау арман,  Құсни Корлан!  Екi-ай бағлан.  Екеуi туған екен бiр анадан  Бозбала қалма қапы бұл жалғаннан,  Жiгiттiң арманы жоқ Қорланды алған.  Өзiңдей бiр жан тумас,  Туса туар артылмас.  Бар ғаламды шарықта,  Уа, дариға, ләулiк тас.  Бағдат, Мысыр, Шын Машын,  Iздесем Қорлан табылмас.  Тарихы  Маралды облысының (Солтүстік-Сібір өңірі) Өрік ауылында қыпшақ руынан шыққан Сұлтан деген атақты бай тұрған. Сұлтанның Хұсни және Хорлан атты екі қызы болған. Хорлан атымен жиырма жастағы жас композитор шығарған “Хорлан” әні көпшілікке жақсы мәлім. Бұл әннің шығу тарихы мынадай: Ертіс өңірінде Ақкөл ауылынан елу шақырым жерде Сүлеймен деген бай өзінің малын ұстайды. Оның ұлы Шошанның қалыңдығы Маралдыдан болған. Қалыңдығы мен оның ата-анасын көру үшін Шошан бірнеше атты Естайға беріп, оның қасына осы сапарда дос немесе серіктес қана емес, үлкен рудың құрметті әншісі ретінде еруін сұрайды. Естай шақыруды қуанышпен қабылдайды. Шошанның қалыңдығының үйі Сұлтан ауылында болады. Күйеу жігіттің құрметіне барлық ауылдан жігіттер мен қыздар жиналады. Дәстүрлі көңілді ойын-сауық басталады. Жастардың арасында Сұлтанның қыздары Хұсни мен Хорлан да бар еді. Өте сәнді киінген, басқа ақындар мен әншілерге ұқсамайтын Естай Хорланға бірден ұнайды. Естайға қыз да ұнайды. Қыз бен жігіт оңаша қалған сәтте, бір-біріне сүйетіндіктерін білдіреді. Хорлан айттырылып қойылғандықтан, үйлену туралы әңгіме де болуы мүмкін емес. Сондықтан, Естай қызды ұрлауға бел байлайды. Қыздың келісімін алған Естай туған ауылы Ақкөлге келіп, достарымен, туғандарымен ақылдасады. Достары оны қуанышпен қолдайды. Бір жыл өткен соң әнші өзінің досымен Маралдыға қайта келеді. Естай көрші ауылда қонақ бола отырып, Хорланға адам жібереді, бірақ қызға үйінен кетуге мүмкіндік болмайды. Жастардың ойлағаны туралы барлығына белгілі болады. Ашу кернеген әкесі қыз атастырылған жаққа жаушы жіберіп, “ақысы төленген” қалыңдықты алып кетулерін талап етеді. Асығыс той жасалып, Хорлан өз тағдырына мойынсұнып, алыс ауылға келін болып кетеді. Естай көзі жұмылғанша Хорланды ұмыта алмайды. Өзінің өмірлік қайғысы, орындалмаған арманы жөнінде ол атақты “Хорлан” әнін шығарады.  Естай жастық махаббатына берік, адал болады. Ол ұзақ жылдар сынауынан өтеді. Алпыс жеті жасқа келген Естай “Хорлан” әнін ерекше толғаныспен орындайды. Домбыраны қолына алған ол ұзақ үнсіздіктен соң, көзінен аққан жасын сүртіп, сосын ойнай бастайды,– дейді көзі көргендер, – “Домбыра шегін ол бос қоятын, сол себепті дыбыс та төмен, аса қайғылы, тұншығып шықты. Оның әні жылдар сынағынан өткен нәзік сезіммен өрілген махаббаттың қайғысы мен азабы туралы болады. Әншінің қолындағы үлкен, алтын сақина болатын. Естай оны, “Хорланнан қалған естелік” деп ерекше бағалаған.  "Еңлік – Кебек" Мазмұны  Бұл оқиға ақтабан шұбырынды кезінде қазақтың жас батыры Кебек пен Еңліктің арасындағы ғашықтық оқиғасы. Аң аулап жүріп боранда адасып кеткен Кебек Матай руының үйіне түнеу үшін келеді. Сол жерде Еңлік қызбен танысады. Бір көргеннен бір-біріне ғашық болған екі ғашық, уағдаласып жүріп, бір күні тауға қашып кетеді. Сол жерде біршама ай бірге жасайды. Тобықты (Кебек руы) мен Матай (Еңлік руы) арасындағы дау арты жанжалға ұласып, соңынан екі жасты тауып алып, атқа сүйретіп өлтіреді.  Тарихы  "Еңлік – Кебек" поэмасы – Шәкәрім Құдайбердіұлының туындысы. Ол қос ғашықтың махаббатын жыр етеді. Оқиға Найман мен Тобықты арасында бітіспес дау орын алған уақытта болған еді. Нысан абыз бейнесі кездесетін «Еңлік – Кебек» оқиғасы XVIII ғасырдың үшінші ширегінде, дәлірек топшылағанда 1770-1780 жылдардың аралығында Шыңғыс тауының алқабындағы Бөкенші өзенінің бойы мен Кіші Орда тауының балақ сілемінде өткен.