Сингапурды "аралап қайтқан" Әбдісамат Әбдіш
Малай тілінде «Арыстан қала» атанған Сингапур – шағын бизнестің дамуына ең көп жағдай жасап отырған жаһандағы бес мемлекеттің бірі. Қолайлы инвестициялық климат және мүдделі салық саясаты Сингапурды дамыған елдер қатарынан бір-ақ шығарды. Осыдан 45 жыл бұрын ауыз су мен құрылысқа қажетті құмды импорттаған ел бүгінде экономикасы қарыштап дамыған, салық деңгейі төмен мемлекеттің біріне айналды. Мұндай табысқа жетудің бірден-бір құпиясы – бюрократтықты жеңу, бизнес жүргізудің оңтайландырылған түрі және коррупциялық кедергілердің жоқтығы. Бұл ел жемқорлыққа тегеурінді тосқауыл қоя білген әлемдегі үздік мегаполис.
Ішкі нарықтың айтарлықтай аз болғанына қарамастан, Сингапур экономикасы жаһандық нарықтың жұмысына белсенді қатысады. Мегаполис шаһардың экономикасы – дүниежүзілік көрсеткіш бойынша әлемдегі екінші ашық экономика ретінде танылды. Макроэкономикалық деңгейде ол сыртқы қарыздарсыз, жоғары мемлекеттік кіріссіз және резервтік капиталдың үнемі өсуінсіз, жаһандағы ең тұрақты экономиканы сақтап тұр. Яғни, резервтегі мұнайы мен газы жоқ болса да, мемлекет ретіндегі аумағы өте аз болса да Сингапурдың басқа көшбасшы елдер арасында көш бастап тұрғаны нағыз табандылық.
Ендігі кезекте, «Арыстан қала» атанған мегаполистің үздік бизнес бағдарларын бағамдасақ. Бірден айта кету керек, мұнда – өнеркәсіптік өндіріс, сұлулық пен денсаулық саласы, электронды тауар, интернет-маркетинг қарқынды дамыған.
Әсіресе, телекоммуникация бойынша Оңтүстік-Шығыс Азияның негізгі телекоммуникациялық орталығының бірі ретінде танымал. Ұялы байланыс не интернет қызметін ұсыну болсын, тұтас нарық бар.
Оған қоса, биотехнология Сингапурдағы қарқынды өсіп келе жатқан индустрия болып табылады. Соңғы жылдары шетелдік инвесторлардың назарын көбірек тартуда. Бұл саланы дамыту үшін биотехнология саласындағы әлемдік көшбасшы қалалық мемлекетке айналу үшін нық қадам жасады. 2005 жылы ұзақ мерзімді ауқымды жобаның бөлігі ретінде биополис қазіргі орталығы жұмыс істей бастады. Онда үлкен материалдық, қаржылық және интеллектуалды әлеует шоғырланған. Бұл орталықта Еуропа, Америка және Азия ғалымдары жұмыс жасайды.
Әсіресе, Сингапурда электрондық өнеркәсіп пен туризм, теңіз тасымалы қарқынды дамып келеді. Жаһандағы ең ірі жүк порты да осы шаһарда орналасқан. Айрықша атап өтерлігі, туризмнің көзін тапқан бірден бір ел. Бар жоғы 4,5 млн. халқы бар кішкентай ғана арал-мемлекетке жылына 6-8 млн. адам саяхаттап келеді.
Бас тақырыпта айтқандай, әрбір оныншы тұрғын миллионер. Кәсіпкерлікке ынталы тұрғындарға мұндай мемлекеттік қолдау қомақты. Жалпы бүгінде бұл елде ресми тіркелген 150 мыңнан астам шағын және орта бизнес кәсіпорны бар. Елдің ЖІӨ 30 пайызын осы компаниялар қамтамасыз етеді. Ал осы компаниялардың үздіксіз, әрі тұрақты жұмыс істеуі үшін Сингапурде Spring деп аталатын бірегей агенттік құрылған. Аталмыш агенттіктің мақсаты – кәсіпкерлерге консалтингтік, бухгалтерлік, мониторингтік және басқа да жүздеген бағдарламалар арқылы кәсіпкерлерге көмек қолын созады. Оған қоса, мегаполис шаһарда шағын бизнесті қаржыландыру, оған несиелер бөлу жеңілдетілген принцптермен беріледі. Сонымен қатар, кәсіпкерлерге мамандар даярлайтын арнайы бағдарламалар да бар. Мемлекет өз қаражаты есебінен шағын бизнесте жұмыс істегісі келетін, бірақ, білім-қабілетін жетпейтін адамдарға қолдау көрсетеді. Яғни, оқуға кететін шығынның 90 пайызын мемлекет өзі өтейді. Ең бастысы Сингапурде салық саясаты өте жақсы жолға қойылған және жеңіл. Мәселен, заңды тұлғаларынан шығындардың бәрін алып тастағаннан кейінгі қалатын табыстың 18 пайызы ғана салық ретінде ұсталады. Ол үшін заңды тұлға осы елде ғана тіркелген болуы тиіс. Ал, жеке тұлғалардан ұсталатын салықтың мөлшері оның жылдық мүлкінің көлеміне қарай 4 пайыз деңгейінде.
Түйін сөзді Ли Куан мектебінің деканы Кишор Махбубанидің тәмсілімен тәмамдасақ. Ол Сингапурдың қарқынды дамуының құпиясын 3 сөзге біріктіріпті: Меритократия, прагматизм және адалдық. Расында солай. Оған қоса, тақырыпты зерттеу барысында, мегаполис шаһардың шарықтауына – оның табиғи, географиялық жағдайы ғана емес, биліктің ел мүмкіндіктерін барынша пайдалануы, жоқтан бар жасауға деген ұмтылысы, адами капиталға баса көңіл бөлінуі һәм мемлекеттің мықты болуына деген жанашырлығы мен жанқияр еңбегі әсер еткен. Астын сызып тұрып айтсақ, бұл жаңадан құрылған, тәуелсіздігін енді ғана алған мемлекеттер үшін қажет рецепт. Соңғысы, аралдың 70 пайыздан астам халқының этникалық қытайлардан тұратыны да «Арыстан қаланың» қарышты дамуына өзіндік әсерін тигізгені хақ.
Бас тақырыпта айтқандай, әрбір оныншы тұрғын миллионер. Кәсіпкерлікке ынталы тұрғындарға мұндай мемлекеттік қолдау қомақты. Жалпы бүгінде бұл елде ресми тіркелген 150 мыңнан астам шағын және орта бизнес кәсіпорны бар. Елдің ЖІӨ 30 пайызын осы компаниялар қамтамасыз етеді. Ал осы компаниялардың үздіксіз, әрі тұрақты жұмыс істеуі үшін Сингапурде Spring деп аталатын бірегей агенттік құрылған. Аталмыш агенттіктің мақсаты – кәсіпкерлерге консалтингтік, бухгалтерлік, мониторингтік және басқа да жүздеген бағдарламалар арқылы кәсіпкерлерге көмек қолын созады. Оған қоса, мегаполис шаһарда шағын бизнесті қаржыландыру, оған несиелер бөлу жеңілдетілген принцптермен беріледі. Сонымен қатар, кәсіпкерлерге мамандар даярлайтын арнайы бағдарламалар да бар. Мемлекет өз қаражаты есебінен шағын бизнесте жұмыс істегісі келетін, бірақ, білім-қабілетін жетпейтін адамдарға қолдау көрсетеді. Яғни, оқуға кететін шығынның 90 пайызын мемлекет өзі өтейді. Ең бастысы Сингапурде салық саясаты өте жақсы жолға қойылған және жеңіл. Мәселен, заңды тұлғаларынан шығындардың бәрін алып тастағаннан кейінгі қалатын табыстың 18 пайызы ғана салық ретінде ұсталады. Ол үшін заңды тұлға осы елде ғана тіркелген болуы тиіс. Ал, жеке тұлғалардан ұсталатын салықтың мөлшері оның жылдық мүлкінің көлеміне қарай 4 пайыз деңгейінде.
Түйін сөзді Ли Куан мектебінің деканы Кишор Махбубанидің тәмсілімен тәмамдасақ. Ол Сингапурдың қарқынды дамуының құпиясын 3 сөзге біріктіріпті: Меритократия, прагматизм және адалдық. Расында солай. Оған қоса, тақырыпты зерттеу барысында, мегаполис шаһардың шарықтауына – оның табиғи, географиялық жағдайы ғана емес, биліктің ел мүмкіндіктерін барынша пайдалануы, жоқтан бар жасауға деген ұмтылысы, адами капиталға баса көңіл бөлінуі һәм мемлекеттің мықты болуына деген жанашырлығы мен жанқияр еңбегі әсер еткен. Астын сызып тұрып айтсақ, бұл жаңадан құрылған, тәуелсіздігін енді ғана алған мемлекеттер үшін қажет рецепт. Соңғысы, аралдың 70 пайыздан астам халқының этникалық қытайлардан тұратыны да «Арыстан қаланың» қарышты дамуына өзіндік әсерін тигізгені хақ.