Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының орынбасары Ж. Ж. Өмірәлиевтің 2022 жылғы 18 қарашада Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының отырысында сөйлеген сөзінің мәтіні
Дей тұра, баяндаманың басында сайлау заңнамасының нормаларын сақтаудағы ерекше рөл сайлау комиссияларының мүшелеріне жүктелгенін атап өткім келеді.Заңда олардың келесідей жауапкершіліктері көзделген:
- азаматтардың сайлаушылар тізімімен танысу құқығын бұзуы (немесе дауыстарды санау басталғаннан кейін оларға өзгерістер енгізуі);
- азаматтарға басқа адамдардың атынан дауыс беру мүмкіндігін беру мақсатында дауыс беру үшін бюллетеньдерді ұсынуы;
- дауыс беру қорытындылары туралы мәліметтерді ұсынбауы.
Бұл іс-әрекеттер әкімшілік жауаптылыққа әкеп соғады (106-бап - ескерту немесе 30 АЕК айыппұл, 121-бап - 25 АЕК айыппұл, 110-бап - 25 АЕК айыппұл, 119-бап - 25 АЕК айыппұл).
Қылмыстық жауаптылық Қылмыстық кодекстің 150 (сайлау құқықтарын жүзеге асыруға кедергі жасау - 100 АЕК айыппұлдан 4 жылға дейін бас бостандығынан айыруға дейін) және 151-бабтарымен (сайлау құжаттарын бұрмалағанда немесе дауыстарды дұрыс есептемегенде - 4 жылға дейін бас бостандығынан айыруға дейін) қарастырылған іс-әрекеттер жасағанда туындайды.
Сайлаудың жариялылығы мен ашықтығын қамтамасыз ету мақсатында ерекше әрі маңызды орын сондай-ақ байқаушылар мен кандидаттардың сенімді адамдарына берілген.
Олардың қызметі, құқықтары мен міндеттері «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Конституциялық заңымен (бұдан әрі – Конституциялық заң) реттелген.
Байқаушынемесесенімдіадамболыпкімдер бола алады? Олардыңнегізгімиссиясы, құқықтары мен міндеттеріқандай?
Алдыменосығантоқталайық.
Байқаушы - арнайы уәкілетті жекетұлға (ҚРазаматы не шетелазаматы), оныңмиссиясы - сайлаудазаңныңсақталуынбайқаужәнезаңбұзушылықтардытіркеу.
Олар екісанатқабөлінеді.
Бірінші. ҚазақстанРеспубликасының саясипартияларының, өзге де қоғамдықбірлестіктерінің, коммерциялықемесұйымдарыныңатынанқызметжасайтынбайқаушылар.
Байқаушылардың өкілеттіктері тегі, аты, әкесініңатыкөрсетілеотырып, жазбашанысандакуәландырылуға тиіс (Конституциялықзаңның 20-1-бабы).
Бұлқұжат осы байқаушыныжіберген, тіркеуденөткенжәнежұмысістептұрғанзаңдытұлғаныңмөріменкуәландырылады. Жәнеол байқаушыныңжекебасын куәландыратынқұжаттыкөрсеткенкездеғанажарамдыболады.
Байқаушы осы құжаттардысайлаукомиссиясыныңтөрағасынанемесе оны алмастыратынадамға ұсынуға міндетті. Олтуралыдеректересепкеалужурналынатіркеледі.
Екінші. Бұл шетелдік байқаушылар.
Олар - шетелдікхалықаралықұйымдардыңнемесемемлекеттердіңатынанқызметатқарады.
ШетелдікбайқаушылардыСыртқыістерминистрі, Орталықсайлаукомиссиясыныңтөрағасышақырады (Конституциялықзаңның 20-2-бабы).
СыртқыістерминистрлігініңұсыныстарыбойыншаОрталықсайлаукомиссиясында 641 шетелдікбайқаушыаккредиттелген.
Оларғабайқаушының куәлігі берілді.
Келесісанат, Ел Президенттігінекандидаттыңсенімбілдіргенадамдары (Конституциялықзаңның 31-бабы). Оларбарлықкандидаттарда бар.
Олардыңқызметі - кандидаттарға сайлау науқанын жүргізуге көмек көрсету, сайлау алдындағы үгітті жүргізу.
Сенімбілдіргенадам тек Қазақстаназаматы бола алады.
Оны сайлаукомиссиясыөзініңөтінішібойыншатіркейді. Осыданкейіноған куәлік беріледі.
Байқаушылар мен сенімбілдіргенадамдар бірдей құқықтарға ие. Атап айтқанда:
- дауыс беру жәнесайлаушылардыңдауыстарынсанаусәтіненбастапбайқаушы мен сенімбілдіргенадамдарөздерітіркелгенәрбір сайлау учаскесінде (бір-бірден) бола алады;
