Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының орынбасары Ж. Ж. Өмірәлиевтің 2022 жылғы 18 қарашада Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының отырысында сөйлеген сөзінің мәтіні

Заңда олардың келесідей жауапкершіліктері көзделген:
- азаматтардың сайлаушылар тізімімен танысу құқығын бұзуы (немесе дауыстарды санау басталғаннан кейін оларға өзгерістер енгізуі);
- азаматтарға басқа адамдардың атынан дауыс беру мүмкіндігін беру мақсатында дауыс беру үшін бюллетеньдерді ұсынуы;
- дауыс беру қорытындылары туралы мәліметтерді ұсынбауы.
Бұл іс-әрекеттер әкімшілік жауаптылыққа әкеп соғады (106-бап - ескерту немесе 30 АЕК айыппұл, 121-бап - 25 АЕК айыппұл, 110-бап - 25 АЕК айыппұл, 119-бап - 25 АЕК айыппұл).
Қылмыстық жауаптылық Қылмыстық кодекстің 150 (сайлау құқықтарын жүзеге асыруға кедергі жасау - 100 АЕК айыппұлдан 4 жылға дейін бас бостандығынан айыруға дейін) және 151-бабтарымен (сайлау құжаттарын бұрмалағанда немесе дауыстарды дұрыс есептемегенде - 4 жылға дейін бас бостандығынан айыруға дейін) қарастырылған іс-әрекеттер жасағанда туындайды.
Сайлаудың жариялылығы мен ашықтығын қамтамасыз ету мақсатында ерекше әрі маңызды орын сондай-ақ байқаушылар мен кандидаттардың сенімді адамдарына берілген.
Олардың қызметі, құқықтары мен міндеттері «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Конституциялық заңымен (бұдан әрі – Конституциялық заң) реттелген.
Байқаушынемесесенімдіадамболыпкімдер бола алады? Олардыңнегізгімиссиясы, құқықтары мен міндеттеріқандай?
Алдыменосығантоқталайық.
Байқаушы - арнайы уәкілетті жекетұлға (ҚРазаматы не шетелазаматы), оныңмиссиясы - сайлаудазаңныңсақталуынбайқаужәнезаңбұзушылықтардытіркеу.
Олар екісанатқабөлінеді.
Бірінші. ҚазақстанРеспубликасының саясипартияларының, өзге де қоғамдықбірлестіктерінің, коммерциялықемесұйымдарыныңатынанқызметжасайтынбайқаушылар.
Байқаушылардың өкілеттіктері тегі, аты, әкесініңатыкөрсетілеотырып, жазбашанысандакуәландырылуға тиіс (Конституциялықзаңның 20-1-бабы).
Бұлқұжат осы байқаушыныжіберген, тіркеуденөткенжәнежұмысістептұрғанзаңдытұлғаныңмөріменкуәландырылады. Жәнеол байқаушыныңжекебасын куәландыратынқұжаттыкөрсеткенкездеғанажарамдыболады.
Байқаушы осы құжаттардысайлаукомиссиясыныңтөрағасынанемесе оны алмастыратынадамға ұсынуға міндетті. Олтуралыдеректересепкеалужурналынатіркеледі.
Екінші. Бұл шетелдік байқаушылар.
Олар - шетелдікхалықаралықұйымдардыңнемесемемлекеттердіңатынанқызметатқарады.
ШетелдікбайқаушылардыСыртқыістерминистрі, Орталықсайлаукомиссиясыныңтөрағасышақырады (Конституциялықзаңның 20-2-бабы).
СыртқыістерминистрлігініңұсыныстарыбойыншаОрталықсайлаукомиссиясында 641 шетелдікбайқаушыаккредиттелген.
Оларғабайқаушының куәлігі берілді.
Келесісанат, Ел Президенттігінекандидаттыңсенімбілдіргенадамдары (Конституциялықзаңның 31-бабы). Оларбарлықкандидаттарда бар.
Олардыңқызметі - кандидаттарға сайлау науқанын жүргізуге көмек көрсету, сайлау алдындағы үгітті жүргізу.
Сенімбілдіргенадам тек Қазақстаназаматы бола алады.
Оны сайлаукомиссиясыөзініңөтінішібойыншатіркейді. Осыданкейіноған куәлік беріледі.
Байқаушылар мен сенімбілдіргенадамдар бірдей құқықтарға ие. Атап айтқанда:
- дауыс беру жәнесайлаушылардыңдауыстарынсанаусәтіненбастапбайқаушы мен сенімбілдіргенадамдарөздерітіркелгенәрбір сайлау учаскесінде (бір-бірден) бола алады;